Het woord ‘cognitie’ behelst alles wat het denken betreft. Het is ook een begrip uit de neuropsychologie. Het betreft hersenfuncties die nodig zijn voor waarnemen, denken, onthouden van kennis en deze kennis op een goede manier toepassen en begrijpen. Hersenletsel kan veel invloed hebben op deze functies. Dat noemen we cognitieve gevolgen.
Cognitieve gevolgen kunnen in kaart worden gebracht met behulp van een Neuropsychologisch Onderzoek (NPO).

Alfabetische ordening cognitieve gevolgen

• Aandacht en concentratie
• Afhankelijker zijn
• Apathie, weinig tot geen initiatief vertonen
• Anosognosie (pagina: verminderd of geen ziekte inzicht of inzicht in eigen beperkingen)
• Beperkte flexibiliteit en afname stressbestendigheid
  
• Brainfog
• Breedsprakigheid / blijven praten, veel praten
• Cognitieve overprikkeling
• Communicatiemoeilijkheden
• Delier delirium
• Disharmonisch profiel - disharmonisch intelligentie profiel
• Executieve functies
• Geen twee dingen tegelijk kunnen
• Geen gezichtsuitdrukkingen herkennen
• Geheugen
• Geheugenproblemen
• Gemis aan overzicht en structuur
  • Moeite met rekenen en getallen of met cijfers, hoeveelheden of volgorde van cijfers (dyscalculie)
• Hersenmist

• Navigatieproblemen
• Opstartproblemen
• Oriëntatieproblemen in persoon, plaats, tijd en ruimte
• Persevereren; vastzitten en doorgaan met hetzelfde
• Problemen met plannen en organiseren door gemis aan overzicht en structuur
• Sociale cognitie
• Tijdsbesefstoornis
• Verlaagd bewustzijn
• Verminderde stressbestendigheid

• Verminderd of geen ziekte inzicht
• Versneld cognitief ouder worden / BRAIN Re-ADAPT-effect
• Vertraagde informatieverwerking
• Weinig initiatief nemen
• Weten dat en weten hoe

De cognitie kan van invloed zijn op:

• Emoties Gedrag Relaties
  • depressieve of sombere stemming
• Taalproblemen (pragmatische taalstoornis, letterlijk nemen van taal, woordvindingsproblemen)
• Problemen met het herkennen van zaken, waarnemen (agnosie)

Cognitieve problemen komen voor op gebied van weten, waarnemen en begrijpen. Moeilijkheden met het geheugen, de concentratie en de denksnelheid komen het meest voor.

• Basiscognitie = aandacht, leren, geheugen, waarneming, denken en  taal.
• Metacognitie = 
  beoordelingsvermogen, redenatievermogen en  realiteitszin.
• Sociale cognitie = emotie, praktische taalvaardigheden en empathie.
  

Info over depressie na hersenletsel

Moeite om de impulsen te beheersen

Mensen kunnen het moeilijker vinden om hun impulsen te beheersen. De rem is er af. Iemand vloekt bijvoorbeeld sneller als iets niet lukt. Maar ook kan iemand ongeremd eten en snoepen. Iemand kan op het gebied van seks ongeremd zijn. Lees ook over veranderde relaties, intimiteit en seksualiteit.
Met name letsel in de frontaalkwab geeft problemen met het beheersen van de impulsen. Ook tieners met hersenletsel waarbij de frontaalkwab nog niet is volgroeid, kunnen hier moeite mee hebben.

Weinig initiatief nemen / tonen / apathie

Het kan voorkomen na een hersenletsel dat iemand gebrek aan initiatief toont. Er lijkt een verminderde activiteit en gebrek aan betrokkenheid. Diegene kan lusteloos overkomen, onverschillig, gebrek aan emotie tonen (emotioneel vlak) en moeilijk te motiveren zijn. Er lijkt er geen verband te bestaan ​​tussen de ernst van het letsel en apathie of hoe lang het hersenletsel bestaat en de apathie. 

Apathie wordt beschreven als 'een aanhoudende afname van motivatie, reactievermogen en doelgericht gedrag. Het voldoet aan specifieke diagnostische criteria waardoor het kan worden onderscheiden van depressie'.
Het woord apathie komt van het Griekse woord Apatheia (ἀπάθεια). A = zonder of geen. Pathos = lijden of passie.
Apathie is een syndroom van primair motivatieverlies, die niet toe te schrijven valt aan een verminderd bewustzijn, cognitieve beperkingen of emotionele problemen.
Apathie kan zich uiten in, onder andere, het ontbreken van doelgericht gedrag, afname van doelgericht denken en emotionele onverschilligheid met een vlak affect (gevoel). (Marin 1991)

Bij wie en hoe vaak komt apathie voor?
Apathie wordt gezien bij neurologische aandoeningen zoals bij de ziekte van Alzheimer (63- 90%), Frontotemporale dementie /FTD (92%), vasculaire dementie /VD (72%), Lewy Body dementie (57%), bij Progressieve Supranucleaire Parese/ PSP, bij CADASIL, bij de ziekte van Parkinson, ziekte van Huntington.

Maar ook bij hersenletsel als een beroerte CVA (36%), traumatisch hersenletsel (20-70% met een gemiddelde van 49%), infecties in de hersenen en hersentumoren.
Voorts komt apathie voor bij bij meerdere mentale aandoeningen (waaronder depressie, PTSS, en schizofrenie).

Verder is apathie een waarschuwingssignaal bij uitdroging, uitputting, leverfalen, fors, vergiftigingen en middelengebruik (bijvoorbeeld cannabis of alcohol), shock, te traag werkende schildklier (hypothyreoïdie) en andere aandoeningen.

Ziekte, depressie en bijwerkingen van medicatie uitsluiten
Apathie kan vanuit de hersenbeschadiging zelf komen als direct gevolg.
Soms is apathie een symptoom van een andere aandoening of van een depressie zoals we in de alinea hierboven schreven. Het is dus belangrijk om een ziektebeeld of eventuele depressie uit te sluiten. Wanneer depressie wordt vastgesteld dient eerst de depressie te worden behandeld. Het is eveneens belangrijk een apathie als bijwerkingen van geneesmiddelen te onderscheiden. Bespreek dit met de arts.


Herkennen, erkennen en waar mogelijk behandelen
Apathie na hersenletsel kan een hindernis zijn op de weg van revalidatie en herstel. Daarom is het van belang om apathie te herkennen, te erkennen en waar mogelijk te behandelen.

Waar in de hersenen?
Apathie is in verband gebracht met schade aan meerdere hersengebieden, waaronder de frontale kwab, basale ganglia en gyrus cinguli. Een blokkade van dopamineroutes lijkt ook een rol te spelen.

Hoe te benaderen?
Het is belangrijk om iemand die apathisch gedrag vertoont, eenduidig en herhaald met ‘zachte drang’ te bejegenen. Een vaste structuur en automatismen inslijpen is aan te bevelen. Het doel is dat de persoon zoveel mogelijk routinematige handelingen als zichzelf wassen en aankleden en andere persoonlijke verzorgingen (als dat kan) zelf gaat uitvoeren.
Er zijn bepaalde geneesmiddelen die mogelijke gunstige effecten kunnen hebben om apathie te verminderen. Niet altijd is het effect duidelijk bewezen. Het opstellen van zeer specifieke doelen kan ook helpen.
Blijf voldoende water, thee of ander drinken aanbieden, opdat iemand niet apathisch wordt door een gebrek aan vochtinname.

Mantelzorgers

Het is vaak moeilijk s voor de omgeving als iemand helemaal geen initiatief meer neemt en nergens zin of interesse in lijkt te hebben. Daarom is het belangrijk voor de partner of mantelzorger om de eigen belastbaarheid en gezondheid in de gaten te houden en zo nodig hulp te ontvangen. Zie o.a. de Caregiver Strain Index onderaan de pagina https://www.hersenletsel-uitleg.nl/voor-wie-sitemap/voor-de-mantelzorger

Beperkte flexibiliteit

Na een beroerte of traumatisch hersenletsel kunnen mensen vaak niet meer zo goed met veranderingen omgaan. Als iets niet loopt zoals verwacht, kan diegene helemaal uit zijn doen raken. Onverwacht bezoek of een tegenslag zijn dan bijvoorbeeld moeilijke zaken.
Mensen met hersenletsel kunnen moeilijker omschakelen van de ene taak naar de andere taak.
Ook van de ene denk taak naar de andere denk taak, zoals iets doen op de computer en schakelen naar een onverwachts telefoontje. De hersenen zelf zijn niet zo flexibel meer om dat overschakelen naar een heel andere taak te volbrengen.
Als de gesprekspartner omschakelt naar een ander gespreksonderwerp kan dat ook moeite brengen bij de persoon met hersenletsel. Dat is geen onwil maar onmacht.

Ook de stressbestendigheid kan afnemen. Op momenten van acute stress, grote problemen, worden alle hersengebieden tegelijk ingeschakeld waardoor er als het ware een kortsluiting optreedt.
Lees op onze speciale pagina verminderde stressbestendigheid.

Voorbeelden van minder snel kunnen omschakelen:

• Soms moet ik nadat een gesprek beëindigd is ergens op terugkomen, omdat het me niet lukt om het gehoorde op tijd te interpreteren, duurde het iets langer het juiste woord te vinden en ging het gesprek ondertussen verder omdat ik in gepeins zat, ik weer afgeleid werd of wordt er iets gezegd wat niet klopt (door mij of een ander) en het even duurt voor ik het door heb.....

• Ik ben gewoon niet meer zo flexibel. Mijn taken doe ik doorgaans ook wat trager dan voorheen.

• Als ik bezig ben met iets en er komt een telefoontje binnen, kan ik niet omschakelen. Ik kan zelfs niet meer denken op zo'n moment. Kennelijk probeer je als je NAH hebt met alle kracht te focussen op een taak, dat je de kluts kwijt bent als dat abrupt en onverwachts moet stoppen.
  

• Tijdens een gesprek kan ik het vaak niet meer bijsturen, omdat ik zelf zó druk ben met er bij te blijven zodat ik zelfs niet eens op het idee kom om te vragen mij even de tijd te gunnen of iets te herhalen.

• Een gesprek voeren kan heel moeilijk zijn en ook al is het probleem van te voren aangegeven, er wordt niet altijd rekening gehouden.
  

• Ik leef met structuur, sta op vaste tijden op en doe mijn activiteiten. Zelfs in de vakantie probeer ik mijn ochtendroutine aan te houden. Op die manier kost het niet zoveel energie om na de vakantie weer op te starten.

• Mensen vergeten dat nieuwe “taken” leren en nieuwe taken aannemen moeilijk omschakelen is. Het inprenten gaat heel lastig en je bent het snel vergeten hoe het ook weer moest. Dat gebeurt bij een nieuwe werkplek, of logeren in een ander (vakantie) huis/plek. Alle (aangeleerde) taakjes van bijvoorbeeld een ochtend routine in huis (bed opmaken, aankleden) of op je werk hoe je moet starten (pc aan doen, mappen pakken. Het is iedere keer weer lastig als je nét aan je oude situatie gewend bent en wéér moet (opnieuw) leren of oppakken op de (tijdelijke) nieuwe bestemming.

Afhankelijker

Sommige mensen gaan zich steeds afhankelijker opstellen van hun partner of andere naasten. Ze laten hen de gesprekken voeren, dingen regelen en fysieke taken doen. De partner neemt gaandeweg steeds meer over, zodat de afhankelijkheid erger wordt. Probeer samen zaken te blijven regelen en als dat boven het vermogen gaat, geef dan kleinere taken.

Cognitieve piramide

Cognitieve functies hebben een zekere hiërarchische relatie met elkaar.
De werking van een bepaalde lagere cognitieve functie in de piramide, zal de werking van een hogere functie beïnvloeden.

Iemand die moeite heeft met het geheugen kan dat bijvoorbeeld hebben door problemen met aandacht en concentratie en niet alleen omdat het geheugen is aangedaan. Andersom kan dit ook: door stoornissen in de executieve functies kunnen de overige cognitieve functies slechter werken.

De executieve functies vormen de hogere controle van de basisvermogens, waarbij het gaat om of en hoe iemand gebruik maakt van zijn kennis, vaardigheid en intellectuele begaafdheid (Fasotti & Spikman, 2001).

Iemand die zintuiglijk overprikkeld is kan zich daardoor niet meer concentreren (dat is een hogere functie).

Tekst loopt door onder de reclame: