Inleiding

Helaas hebben veel mensen met hersenletsel opstartproblemen, net zoals mensen zonder hersenletsel dat ook kunnen hebben. En, ook het omgekeerde komt voor: mensen mét hersenletsel die wèl gewoon fris en vrolijk aan de dag kunnen beginnen, net zoals mensen zonder hersenletsel dat ook kunnen doen.

Echter de mensen die problemen met het opstarten hebben, benoemen deze problemen als veel groter dan voor het hersenletsel.

Het kan in de praktijk grote gevolgen hebben, om bijvoorbeeld op tijd je kinderen naar school te brengen, of naar je eigen werk te komen of om een afspraak na te kunnen komen. Zoals bijvoorbeeld op tijd in het ziekenhuis zijn bij je specialist, of op tijd voor een belangrijk onderzoek komen. Naast het probleem van niet op tijd komen, kan iemand ook duidelijk minder functioneren of niet goed.

Een enkele oorzaak of meerdere oorzaken

Er kan één enkele oorzaak zijn, óf een samenloop van lichamelijke, cognitieve en emotionele oorzaken.

• De hersenen moeten nog op gang komen. Gedurende de slaap gaan alle automatische hersenfuncties gewoon door. Deze functies regelen de lichamelijke functies en houden iemand in leven. Denk aan ademhaling, bloeddrukregulatie, temperatuurregulatie et cetera. De denktaken beginnen bij het ontwaken. Door onderzoek is bekend dat mensen met hersenletsel meer energie nodig hebben voor denktaken dan mensen zonder hersenletsel.
• Slaapproblemen door het hersenletsel (inslaapproblemen, doorslaapproblemen of te vroeg wakker worden)
• Een onbehandelde slaapapneu kan er voor zorgen dat iemand teveel koolzuurgas in het bloed heeft in de ochtend. Die persoon heeft vaak een vol, zwaar hoofd, hoofdpijn en is suf.
• Slaap- of andere medicatie met versuffende bijwerking, is nog niet goed uitgewerkt.
• Fysieke ongemakken als stijfheid, spasmen, problemen met de motoriek, pijn, apraxie, problemen met de stoelgang, problemen met het evenwicht et cetera kunnen ervoor zorgen dat iemand meer tijd nodig heeft dan anderen.
• Een overprikkeld brein van de dagen of langere tijd ervóór, belemmert het opstarten. Vergelijk overprikkeld zijn maar als een file bij een omleiding door een landweg. De snelweg is geblokkeerd en de auto's kunnen maar mondjesmaat door: één voor één. Alles staat vast tot het aan de beurt is om verwerkt te worden. Dat beïnvloedt het opstartproces enorm.
• Hormonale factoren kunnen verstoord zijn door het hersenletsel.
  

  Normaal gesproken en over het algemeen daalt de hoeveelheid cortisol in het bloed rond middernacht tot het laagste niveau. Ongeveer twee tot drie uur nadat iemand in slaap viel stijgt het cortisol een beetje. De hele nacht stijgt dat verder en piekt een uur nadat iemand wakker wordt. Het cortisolgehalte kan gedurende de hele dag schommelen als reactie op wat er gebeurt.
  Het slaapbevorderende hormoon melatonine heeft een tegenovergesteld ritme. Dat neemt juist toe in de avond en nacht, en daalt weer in de ochtend. Het slaap-waakritme (circadiane ritme) of bioritme kan verstoord zijn door het hersenletsel.

• De neurofatigue of hersenmoeheid /uitputting (de lege batterij die zich in de nacht niet heeft opgeladen)
• Gemis aan overzicht, waar en hoe te beginnen aan een (dag-)taak (executieve of uitvoerende functies van de hersenen)
• De hersenmist of brain fog
• Depressie als gevolg van het hersenletsel
• Apathie als gevolg van het hersenletsel
• Iemand heeft een enkele stimulans nodig om aan iets te beginnen. Zonder die opdracht blijft de persoon met hersenletsel in een toestand van niet echt denken en niet functioneren. Soms helpt een agenda op dat vlak, soms helpt het als een ander je eraan herinnert.

Of het een enkele oorzaak kent of een combinatie van deze oorzaken, is eigenlijk voor de uitkomst niet zo belangrijk:

Het is een serieus probleem van onmacht, niet van onwil.

Gevolgen

De gevolgen kunnen intens zijn. Iemand kan soms nog amper deelnemen aan het werkzame of sociale leven.
Iemand kan door het nauwelijks /niet functioneren in de ochtend de baan verliezen, er kan getwijfeld worden aan het functioneren van de rol als ouder van een kind. Relaties en vriendschappen kunnen onder druk komen te staan.

Iemand kan zich sneller overprikkeld voelen. Meestal betreft het cognitieve overprikkeling: elke denktaak is teveel.
's Morgens is er meer hectiek in het huishouden of op het werk. Cognitieve overprikkeling ontstaat door:

• Veelheid wat er gezegd wordt of gevraagd wordt.

• Veelheid van informatieverwerking, bijvoorbeeld door dubbele taken of multitasken. Vaak kunnen mensen met hersenletsel niet twee dingen tegelijk. Of het één óf het ander, bijvoorbeeld luisteren en iets doen gaat niet goed samen.

• Vaak is de informatieverwerking vertraagd bij hersenletsel waardoor prikkels zich kunnen stapelen.

• De stapeling kan al dagen, weken bezig zijn.

Niet functioneren in de ochtend is een probleem dat voelbaar is aan beide kanten; bij de persoon die het betreft en bij de omgeving.

Welke oplossingen liggen er?

Omdat er zoveel mogelijke oorzaken liggen, is het uitgesloten dat er één oplossing is.
Vroeger wilde men iedereen maar aansporen, en laten aanpassen aan wat 'normaal' geacht werd. Soms werd dat netjes verpakt in professionele woorden als  'stimuleren', 'trainen' en 'resocialiseren'.

Met het inzicht dat het probleem meerdere kanten heeft, wordt vaker begrepen dat die individuele mens randvoorwaarden heeft om goed te kunnen functioneren.

Net zoals we begrijpen dat de éne mens een uitgesproken avondmens is en de ander een ochtendmens, zal ook hier spreekwoordelijk water bij de wijn gedaan moeten worden. Bespreek met elkaar wat wèl en wat niet mogelijk is. Waar moet er hulp geboden worden, waar niet? Als er een medische oorzaak aan het probleem ten grondslag ligt, zal een arts mogelijk mee kunnen denken of de oorzaak te genezen, dan wel te verminderen valt. Mogelijk kan een ergotherapeut meekijken  waar de belasting- en belastbaarheidsbalans doorslaat, en dat, waar mogelijk, weer in balans brengen. Mogelijk kan een andere professional meedenken, zeker als het om apathie en depressie gaat.

Mensen met hersenletsel hebben in het algemeen baat bij rust, regelmaat, en structuur. Een normale nachtrust is vaak niet voldoende om van een gewone dag te herstellen. Om te herstellen van extra drukte, zorgen, verdriet, stress of afspraken is voldoende rust essentieel!
Dat 'herstellen' is voor de één een dag, voor de ander weken of maanden bleek uit ons onderzoek.

Ermee leren omgaan blijft individueel maatwerk. Soms is er geen oplossing.

Citaat

Iemand stuurde ons deze zinnen:

"Ik herken het zeker, het heeft bij mij te maken hoe de dagen ervoor zijn geweest. Teveel overprikkeling zorgt voor een slechte, onrustige nachtrust met als gevolg nog slechter opstaan. Ik moet de avond van tevoren op tijd de telefoon uitzetten, geen gesprekken meer hebben, bijvoorbeeld bij het uitlaten van de honden, of nog huishoudelijke taken doen zoals de was opruimen. Het opstaan moet ik opbouwen. Als ik inderdaad naar een afspraak moet, doe ik dat, maar neem de rest van de dag rust. Ik plan als het mogelijk is maar één afspraak per week, maar dat lukt niet altijd. Bij iedereen zal het anders zijn, maar probeer je triggers, je activiteiten, je overprikkelingspunten duidelijk te krijgen zodat je leert wat voor jou werkt".

'To walk a mile in someone’s shoes' is een Engels gezegde

Voordat je iemand beoordeelt, probeer eerst zijn situatie te begrijpen. Met andere woorden, loop eens een mijl in zijn schoenen. Het gezegde draait om empathie kunnen voelen voor iemands situatie, zonder dat je ooit in die situatie geweest bent. "Don't judge a man until you've walked a mile in his shoes"
Veroordeel iemand niet. Je bent immers zelf nog niet in die situatie geweest.

Lees vooral ook de onderwerpen die gelinkt zijn aan deze pagina.