Aandachtsproblematiek is één van de meest voorkomende klachten na hersenletsel. Aandacht is ontzettend belangrijke cognitieve functie die ingezet wordt bij bijna alles wat we doen. Dat vergt behoorlijk wat van de hersenen.

De hoeveelheid aandacht die we kunnen opbrengen is dan ook beperkt:

• in het aantal zaken die we op een bepaald moment aandacht kunnen geven (het aandachtsveld).
• in de tijd waarin we de aandacht kunnen vasthouden.

Er zijn dan ook verschillende vormen van aandacht.

De problematiek kan zich uiten bij deze aspecten van aandacht:

1. Gerichte aandacht

Met gerichte aandacht bedoelen we het vermogen om relevante van irrelevante informatie te onderscheiden. Bij gerichte aandacht worden onbelangrijke details onderdrukt om volledig gefocust te zijn op wat op dat moment belangrijk is. Een voorbeeld van gerichte aandacht in het dagelijks leven is het luisteren naar je gesprekspartner, terwijl er een radio in de achtergrond speelt.

2. Volgehouden aandacht

Volgehouden aandacht is het proces om je aandacht voor een langere tijd ergens op te richten. Naarmate de tijd vordert is het moeilijker het is om de volgehouden aandacht vast te houden. Een dagelijks voorbeeld van volgehouden aandacht is het uittypen van een lang stuk tekst.

3. Het verschuiven van aandacht

Het verschuiven van aandacht houdt een wisseling in van hetgeen dat je aandacht heeft. De aandacht voor de ene bezigheid zal vaak moeten plaatsmaken voor het aandachtig uitvoeren van een volgende bezigheid.

Flexibiliteit is daarom enorm belangrijk bij het verschuiven van je aandacht. Een voorbeeld is het opnemen van de rinkelende telefoon terwijl je aan het koken bent. Veel mensen met hersenletsel kunnen niet zo snel meer schakelen van het ene onderwerp naar het andere. Zij zullen een onverwachts telefoontje als zeer hinderlijk ervaren daardoor.

4. Verdeelde aandacht

Verdeelde aandacht is je aandacht op meerdere dingen tegelijkertijd richten. Bij verdeelde aandacht gaat het vaak over multitasken. Een voorbeeld uit het dagelijks leven is autorijden, terwijl je naar de radio luistert.

Problemen met aandacht na hersenletsel

Na hersenletsel kunnen er problemen ontstaan met elk van deze vier aandachtsvormen. Aandachtsprocessen komen bij heel veel dagelijkse bezigheden aan de orde. Het is daarom niet verwonderlijk dat aandachtsproblemen van invloed zijn op het vermogen om te werken, studeren of zelfs om thuis te kunnen blijven wonen.

De volgende punten zijn een aantal voorbeelden van hoe problemen met aandachtsfuncties zich kunnen uiten:

• Snel worden afgeleid; verhoogd afleidbaar, problemen met concentreren.
  Als iemand bijvoorbeeld de taak heeft om een kamer te stofzuigen, komt de persoon verschillende dingen tegen die ook even gedaan moeten worden; dat plantje dat water nodig heeft. Oh wat grappig daar ligt een oude Donald Duck onder de bank. Even kijken van welk jaar dat is.....
  
  Er kan een heel spoor komen van niet afgeronde taken. Niets is af, alles werd onderbroken door een volgende impuls.
  
  Iemand begint bijvoorbeeld met het klaarmaken van het ontbijt. Pakt de aardbeien en het pak yoghurt. Ziet en passant dat de koelkast een smerige vlek heeft en wil even ene doekje pakken om dat schoon te maken. Brengt vervolgens het vuile doekje naar de wasmand. Ziet daar dat de was eigenlijk gedaan moet worden. Begint vervolgens aan de was. Op dat moment zijn de aardbeien en yoghurt volkomen vergeten. Dat is geen onwil. Feitelijk doet deze persoon enorm zijn best om het huishouden goed te runnen.
  
  

• Moeite hebben met het onthouden van wat er wordt gezegd of gedaan wordt.
  
  

• Moeite hebben met het uitvoeren van meer dan één taak tegelijk. Zie onze speciale pagina.
  

• Alles ervaren als een overdaad aan informatie.
  
  

• Trager in het opnemen en begrijpen van informatie dan voor het hersenletsel.
  
  

• Moeite hebben met het richten van de aandacht op een gesprek, activiteit of een oefening.
  
  

• Onvermogen de aandacht te verdelen. Zo kan het lastig zijn om een gesprek te voeren tijdens de afwas. Ook kan het lezen van een boek terwijl de radio aanstaat een inspanning zijn. Om tegelijk fysieke taken uit te voeren terwijl je praat lijkt een onmogelijke prestatie.
  
  

• Concentratieproblemen kunnen ertoe leiden dat iemand lichtelijk verward over kan komen.

Vermoeidheid, hoofdpijn en duizeligheid en tot lagere niveaus van presteren.

Als je aandacht en concentratieproblemen ervaart, zul je merken dat het op het ene moment beter gaat dan op het andere moment.
Dit kan bijvoorbeeld afhankelijk zijn van het tijdstip, of je een drukke dag achter de rug hebt, of dat je vermoeid bent.

Omdat je je aandacht bij bijna alles in het dagelijks leven nodigt hebt, kun je naast aandachtsproblemen soms ook andere klachten krijgen.
Je geheugen werkt bijvoorbeeld wat slechter, omdat je minder aandacht kon schenken aan wat je moest onthouden.

Als je dus niet voldoende aandacht voor iets kan opbrengen, is het ook logisch dat het minder goed onthouden wordt.

Het BRAIN-ReADAPT-effect

De ouder wordende mens die eerder in het leven hersenletsel heeft opgelopen, kán volgens onderzoekers opnieuw last krijgen van onder andere geheugenproblemen en concentratieproblemen die niet alléén te wijten zijn aan de veroudering. Dat heet

het BRAIN-ReADAPT-effect.

Als mensen ouder worden gaan hersenen ook minder goed werken. Maar de hersenen van mensen met NAH zijn minder goed in staat om dat tegen te gaan. 'Het zóu kunnen komen omdat de hersenen van mensen met NAH extra hard moeten werken, omdat er beschadigingen in de hersenen zijn.’ zegt Nikki Thüss (promovendus).

Het kan mogelijk zijn dat daardoor ook mensen eerder moe zijn, of overprikkeld, minder overzicht hebben, meer moeite hebben met meerdere taken tegelijk etc.

Lees meer: https://www.kennispleingehandicaptensector.nl/wat-doen-we/programma-s-en-projecten/gewoon-bijzonder/onderzoeksnetwerken/brain-readapt-bij-nah
https://www.kennispleingehandicaptensector.nl/tips-tools/tips/het-brain-readapt-effect-bij-ouder-wordende-mensen-met-nah

Hersengebieden betrokken bij aandacht en concentratie

De laterale intrapariëtale cortex (gebied in de pariëtale kwab) controleert en filtert op ieder moment dat wat wèl en níet belangrijk is om aandacht aan te besteden. Deze regio stimuleert vervolgens het mediale temporale gebied.
Daar vindt de verwerking van visuele informatie plaats en wordt bepaald welke visuele informatie bewuste aandacht krijgt. ©C

Als de  laterale intrapariëtale cortex beschadigd is, kan de visuele aandacht verminderd raken en problemen geven met het concentratievermogen.
Er zijn ook aanwijzingen dat de kleine hersenen (het cerebellum), ook betrokken zijn bij aandacht en concentratie. Schade aan de kleine hersenen kan dus ook tot concentratieproblemen leiden.

De prefrontale cortex, dus de hersenschors in de voorhoofdskwab is belangrijk om aandacht vast te houden.
De verbindingen tussen de voorhoofdskwab en de basale kernen of basale ganglia zijn ook belangrijk in dit hele proces, omdat bij verschuiven van aandacht deze kernen betrokken zijn.
De thalamus met specifieke kernen is betrokken bij het schakelen tussen prikkels. (Lateraal posterieure kernen, corpus geniculatum laterale (CGL) en corpus geniculatum mediale (CGM))©

Omdat er zoveel hersengebieden betrokken zijn bij aandacht vasthouden, aandacht verschuiven, filteren, auditieve prikkels verwerken, visuele prikkels verwerken, tactiele prikkels verwerken is het logisch dat mensen met letsel ergens in deze structuren meer moeite hebben met aandacht en concentratie.

Neurotransmitters spelen ook een rol zoals glutamaat (Glu), serotonine(5-HT) en GABA (γ-aminoboterzuur), maar zelfs een hormoon dat zich als neurotransmitter gedraagt: dopamine of 2-(3,4-dihydroxyfenyl)ethaanamine.
De zenuwbanen (de verbindingen) tussen de frontale hersenschors en de basale ganglia zijn gevoelig voor dopamine.
Een teveel en een tekort kan schadelijk zijn voor aandacht, individueel afhankelijk of mensen dunnere of dikkere zenuwbanen hebben tussen deze hersengebieden.

Tips om je aandacht te verbeteren

• Verminder  mogelijke afleidingen in de omgeving.
  
  

• Plan veeleisende taken op de tijden waarop je energieniveau en alertheid optimaal zijn. Bij de meeste mensen is dat vroeg in de ochtend, maar leer jezelf hierin kennen: als je bijvoorbeeld een slechte slaper bent, ben je wellicht later op de dag alerter.
  
  

• Vraag je af wat je afleidt en waardoor je aandacht afzakt en maak daar notitie van. Noteer ook strategieën die werken om je aandacht vast te houden.
  
  

• Oefen het verbeteren van je concentratie. Gebruik bijvoorbeeld een timer om in kleine stapjes langer geconcentreerd te werken. Probeer daarbij verschillende strategieën om te bepalen welke het meest effectief is in verschillende situaties.
  
  

• Plan taken in een eenvoudige stap-voor-stap benadering.  
  
  

• Neem regelmatig rustpauzes, haal diep adem en maak tijd voor lichamelijke en geestelijke ontspanning. Hierbij is te denken aan een koffiepauze, even praten met vrienden, een dutje doen, of een stukje wandelen.
  
  

• Maak gebruik van planning en geheugen app's (pictogenda, pictoplanner, remember the milk, Assist helpt, de werk app).
  
  

• Maak aantekeningen en bewaar die op vaste plaatsen. 
  
  

• Praat af en toe eens hardop om gedachten en acties te monitoren.
  
  
• Oefen verschillende strategieën om te bepalen welke het meest effectief is in verschillende situaties. Vraag dan aan jezelf wat je afleidt, waardoor je aandacht afzakt en noteer dat.
  Noteer ook wat je wel moet doen om een strategie te laten werken. Of wat je volgende keer anders moet doen.

Aandachtsproblemen onder tijdsdruk

Mensen met een traumatisch hersenletsel vertonen met name problemen met aandachtstaken die onder tijdsdruk moeten worden uitgevoerd (gerichte en verdeelde aandacht).

Ongeveer 40% van de mensen met een CVA (beroerte) vertoont in meer of mindere mate stoornissen en beperkingen in de aandachtsfuncties.

Het gevoel dat alles teveel is...

Deze problemen kunnen in het dagelijks leven invloed hebben op het vermogen om te leren en om informatie te onthouden.
Het kan er voor zorgen dat iemand zich erg gefrustreerd voelt.
Het kan een gevoel geven dat alles teveel is.

Ook kan een concentratieprobleem ertoe leiden  dat iemand lichtelijk verward over kan komen. Het kan leiden tot vermoeidheid, hoofdpijn en duizeligheid en tot lagere niveaus van presteren. 

• Het richten van de aandacht ergens op (een gesprek, een activiteit, een oefening).
• Het vasthouden van de aandacht op de activiteit.
• Het verdelen van de aandacht. Als dit moeilijk gaat, is het bijna niet mogelijk om twee dingen tegelijk uit te voeren. Een gesprek voeren tijdens het afwassen lukt bijvoorbeeld niet meer. Maar ook een gesprek volgen met meerdere personen wordt moeilijk.     
• Beeldbellen is vaak te lastig omdat het een vorm van multitasken is:
  

Sommige cliënten met hersenletsel kunnen niet altijd individuele begeleiding aan huis krijgen; dan wordt het beeldbellen ingezet.

Beeldbellen is vaak korter van duur dan de geïndiceerde uren. Dat komt mede doordat veel gezamenlijke taken niet goed uitgevoerd kunnen worden zoals het opruimen van een kast, ordenen van administratie, houdbaarheidsdatum controleren, medicatie samen aanvragen etc.

Beeldbellen lijkt op multitasken ten opzichte van het gewoon praten met iemand in een ruimte.
Het vergt meer van het concentratievermogen en van andere executieve functies die vaak al aangedaan zijn. Het is daardoor te vermoeiend.

Er komen ook vaak te veel prikkels binnen. Vaak ziet diegene ook zichzelf en wordt afgeleid door het eigen uiterlijk, een lok haar die scheef zit of de kleding of achtergrond van de beeldbeller- de boekenkast- (welke boeken leest ze?). De hulpverlener wordt in een andere context gezien dan bij  een huisbezoek.

Een van onze leden uit de achterban zei : "Er gebeurt dan veel te veel qua geluid en bewegen. Ik heb dan vrij snel kortsluiting in m'n hoofd".
Een ander benoemde dat het beeldscherm de factor is dat ze qua visuele overprikkeling niet aan kan.

Tips:

• vraag als beeldbeller vooraf altijd na of beeldbellen als belastend ervaren wordt.
  
  
• gebruik alleen veilige beeldbel toepassingen, gelet op de wettelijke eisen aan privacy en normen voor het uitwisselen van gevoelige zorginformatie. (= NEN- en ISO-norm voor informatiebeveiliging in de zorg.)
  Veel gebruikte consumententoepassingen als Skype, Facebook Messenger en WhatsApp voldoen mogelijk niet aan alle beveiligingseisen die wet- en regelgeving stellen aan het uitwisselen van gezondheidsinformatie.
  Er is een lijst gemaakt van veilige beeldbel applicaties-voor-zorg waarbij de privacy beveiligd is: Voorbeelden zijn:
  • BeterDichtbij,
  • Webcamconsult
  • FaceTalk
  • Zaurus
  • Quli
  • Mobilea Beeldzorg
  • WeSeeDo
    
    

LHV, InEen en NHG hebben gezamenlijk een overzicht gemaakt van bestaande zorgtoepassingen en andere beeldbelapplicaties, waarin deze op verschillende criteria zijn vergeleken.

• vraag of er een "BLUR" functie op de beeldbelapplicatie zit, zodat de achtergrond wazig is.
  
  
• de beeldbeller/ begeleider moet er aan denken geen kleding aan te trekken met drukke patronen of streepjes, anders is de afleiding te groot.
  
  
• de beeldbeller moet tegen een effen achtergrond in beeld zijn- geen boekenkast- geen raam met tegenlicht- geen persoonlijke spullen waarbij de persoon met NAH een gedachtespoor krijgt dat zich niet richt op het gesprek.
  
  
• de taken die samen gedaan worden moeten niet vergen dat de tablet of I-pad 'meegesleept' wordt naar een andere ruimte; lopen met een stok, kruk, of met een slechte coördinatie is een ramp in combi met beeldbellen.
  
  
• het beeldscherm moet niet te fel zijn. Bij voorbaat kan, via de instellingen, het scherm gedimd worden of eenvoudig te dimmen zijn middels bijvoorbeeld een blue light app.
  
  
• iemand moet zichzelf niet 'hoeven' zien in beeld. (tip voor de app-ontwikkelaars!)
  
  
• bij de beeldbeller mag geen achtergrondgeluid hoorbaar zijn.
  
  
• is een wandeling of samen in de tuin zitten in tijden van 'anderhalve meter afstand' mogelijk? Dan is dat voor een gesprek vaak beter.
  
  
• geef iemand altijd de keuze tussen gewoon telefoneren of mailen waarop iemand iets op een eigen tijdstip kan lezen. Of de keuze dat de camera uit kan.