Wittestofafwijkingen WSA

Inleiding

Ons wordt vaak gevraagd wat het betekent als er witte vlekjes op een hersenscan gezien zijn. Het verontrust mensen. Met deze pagina proberen we te laten zien dat er heel veel oorzaken kunnen zijn van witte vlekjes op een hersenscan, maar dat er óók onschuldige witte vlekjes op een scan te zien kunnen zijn. 

 

Normaal gesproken toont een hersenscan de hersenen in het grijs-zwart. Als er witte vlekjes te zien zijn én iemand klachten heeft, zal een arts een ziekte willen uitsluiten.

Het doel van deze pagina is om de vertaalslag te maken waar medische termen soms onbegrijpelijk blijven én om door te linken naar goede informatie. Uiteindelijk is de arts de persoon die de juiste informatie kan geven over jouw situatie.

Wil je snel naar informatie toe, kies dan of er meerdere vlekjes (multifocaal) gevonden zijn, of er vlekjes samenvloeien (confluerend) of dat er een enkel los vlekje (focaal) gezien is. Zie onderstaande afbeelding voor verduidelijking. De hele pagina bevat namelijk teveel informatie. Per hersengebied en per patroon van vlekjes bekijken we de mogelijke oorzaken.

Op onderstaande afbeelding tonen we hoe de verschillende afwijkingen eruit kunnen zien op een scan. De zwarte stukken midden in het beeld zijn holtes in de hersenen, die ook wel ventrikels worden genoemd.

Witte stof en grijze stof?

De hersenen bestaan uit grijze stof en witte stof. De witte stof bevindt zich binnenin de hersenen. De grijze stof bevindt zich aan de buitenkant van de hersenen.
De grijze stof bestaat uit de cellichamen van hersencellen. Vandaar de uitdrukking 'je grijze cellen', waar dan de hersenen aangeduid worden. De grijze stof verwerkt informatie.

De witte stof omhult de lange uitlopers (de lange axonen) van deze hersencellen. Het witte vettige omhulsel van deze axonen heet myeline.
De witte stof in de hersenen verbindt de miljarden hersencellen met elkaar en zorgt voor de onderlinge communicatie. Het geeft informatie door.

 

Verschil tussen wittestofziekten en wittestofafwijkingen

Allereerst is niet elke wittestofafwijking een ziekte. Witte vlekjes op een hersenscan komen ook bij gezonde ouderen voor. Niet elke wittestofafwijking is vervolgens een wittestofziekte. Soms wordt een wittestofziekte wel ontdekt doordat er wittestofafwijkingen zichtbaar waren op een scan. 

Wittestofziekte
Een ziekte aan de witte stof, waarbij de vettige beschermlaag van de lange uitlopers (axonen) beschadigd is en langzaam wordt afgebroken, heet wittestofziekte (leukodystrofie). De witte beschermlaag heet myeline.

Deze ziekten zijn voortschrijdend in ernst (progressief) met afbraak van de myeline (degeneratief). Een voorbeeld daarvan is MS /multiple sclerose.

Een witte stofziekte hoeft niet alleen een ziekte te zijn van de beschermlaag myeline, maar kan ook de bloedvaten betreffen en de astroglia en de axonen. Een  astroglia of astrocyt is een stervormige, vertakte gliacel die ondersteuning geeft aan de hersencel (neuron).

Meestal zijn wittestofziekten erfelijke aandoeningen die zich al uiten bij baby's en jonge kinderen. De ogenschijnlijk gezonde kinderen worden langzaam steeds zieker. Ze verliezen spiermassa en gaan achteruit in bewegen, lopen, zien, horen, spraak en gedrag. Soms is er geen erfelijke aandoening maar ontstaat de ziekte spontaan. Dat heet een mutatie. In een enkele situatie openbaart de ziekte zich pas op volwassen leeftijd.

 

Er zijn ongeveer honderd verschillende ziekten van de witte stof (wittestofziekten). Die behandelen we hier niet. Volg deze link voor meer info.


Wittestofafwijking
Een wittestofafwijking (WSA) is de term voor een bevinding op een hersenscan. Een 'radiologische bevinding van witte vlekjes'. Dat kan van alles betekenen en dat proberen we op deze pagina uit te leggen.

Bij wittestofafwijkingen worden wèl vaker problemen gezien als trager denken, geheugenproblemen, moeite met de executieve functies, (cognitieve stoornissen), problemen met het lopen of een depressie. 

Oorzaken wittestofafwijkingen

Wittestofafwijkingen (WSA) kunnen velerlei oorzaken hebben. Daardoor is het ook moeilijk om vast te kunnen stellen wat er aan de hand is. Het hebben van een wittestofafwijking zegt, zoals we eerder schreven, op zichzelf niets of iemand ziek is. 

De arts zal toch het één en ander willen uitsluiten: een ontstekingsziekte (mogelijk met verminderde myeline), infectieziekte, bloedvataandoening, hersenletsel door een ongeluk, hersentumor of uitzaaiing, stofwisselingsziekte, vergiftiging etc.

De arts zal willen weten

  • of er een chemotherapie of bestraling is geweest
  • of er oogklachten zijn
  • of een schildklieraandoening is
  • of er een depressie speelt
  • of er cognitieve achteruitgang is (bijvoorbeeld moeite met het geheugen en/of concentratie)
  • of er veel alcohol of drugs gebruikt is
  • of iemand hartritmestoornissen heeft
  • of iemand epileptische aanvallen heeft
  • of iemand een hoge bloeddruk heeft
  • of iemand bekend is met migraine
  • of er spierkrachtverlies is
  • etc. 

Meestal komt een wittestofafwijking door zuurstoftekort in de hersenbloedvaatjes. Hoge bloeddruk en aderverkalking kunnen de risicofactoren zijn.

Uit een onderzoek bleek dat er een samenhang is tussen aderverkalking (atherosclerose) van grote bloedvaten en het aantal mensen met dementie. Problemen met het geheugen of met de concentratie kunnen een voorbode zijn van een zich ontwikkelende dementie. Cognitieve functiestoornissen houden rechtstreeks verband met wittestofafwijking en kunnen uiteindelijk tot vasculaire dementie leiden, met name tot de zeldzame ziekte van Binswanger/ subcorticale leukencefalopathie. 

Bij de ziekte van Alzheimer lijkt er een verband te zijn tussen de ernst van de wittestofafwijkingen op een MRI-scan van de hersenen en lage concentraties vitamine B6 in het bloed. Meer onderzoek moet dat uitwijzen.

Soms is er een heel klein infarct (lacunair infarct) of een heel kleine hersenbloeding (microbloeding) of meerdere ontstaan. Dat kan ook duiden op een Small Vessel Disease (SVD).

Soms zijn de ruimtes rondom bloedvaten van de hersenen (de Virchow Robin ruimtes of perivasculaire ruimte/PVS) wat vergroot. Dat wordt ook gezien als witte vlekjes op de scan. Dat is niet per sé een afwijkende situatie. Dat komt bij ongeveer de helft van de mensen voor. 

 

Niet altijd wordt een oorzaak gevonden voor de afwijkingen. Soms is er een genetische oorzaak die overgeërfd wordt.

Aanwijzingen voor een diagnose

  • Klachten beluisteren en lichamelijk onderzoek. Voordat een arts tot een hersenscan besluit, wordt het verhaal met de klachten van de patiënt goed beluisterd en doet de arts lichamelijk onderzoek.
  • Patroon op de scan. Soms is er een typisch patroon te onderscheiden in de vlekjes op een hersenscan. Dat kan voor de arts een belangrijke aanwijzing zijn in welke richting gedacht moet worden voor een diagnose.
  • Hersengebied op de scan. Het is belangrijk te herkennen in welk hersengebied de vlekjes zichtbaar zijn. Dat is ook een belangrijke aanwijzing richting diagnose.
  • Leeftijd. Op welke leeftijd de wittestofafwijking gevonden wordt kan ook helpen om een diagnose te stellen. De ouder wordende mens heeft vaker wittestofafwijkingen met onschuldige oorzaak of wijzend op een vorm van dementie of Alzheimer.

Zichtbare patronen op een hersenscan

Op de hersenscan wordt gekeken of


Soms is er in het begin van een ziekte een enkel vlekje te zien en later kunnen de vlekjes wat samengevloeid zijn. Daarom zal de arts op basis van de klachten ook een afweging maken om nogmaals een hersenscan te laten doen of niet.

Focale (plaatselijke) wittestofafwijkingen

Als er een enkel vlekje gezien wordt is de vraag of het vlekje bij de hersenbalk (corpus callosum) ligt, in het midden van de hersenhelften. Vervolgens is het gebruik van contrastvloeistof (gadolineumaankleuring) per infuus tijdens de hersenscan aan te raden, omdat dit ook een scheiding brengt tussen mogelijke diagnoses.

Multifocale (op meerdere plaatsen) wittestofafwijkingen

Bij meerdere vlekjes wordt vooral gekeken in welk hersengebied de vlekjes liggen.

Confluerend

Een diffuse, samenvloeiende wittestofafwijking wordt ook wel leukoaraiose genoemd. Bij samenvloeiende, witte stofafwijking wordt gekeken of het verspreid over het brein ligt (diffuus). 

Yakafaucon eigen werk MRI leucoaraioses

 

  • Ligt het in de achterste schedelgroeve? De vraag of het wel of niet in de achterste schedelgroeve zichtbaar is sluit ziektes uit of bevestigt het juist. De achterste schedelgroeve is dat gedeelte waar de kleine hersenen op rusten. Het is het deel van de schedel dat het meest naar achteren ligt en het laagst gelegen is. (zie afbeelding achter deze link.)

 

Vele mogelijkheden. Meer onderzoek gewenst?

Wie goed leest ziet dat er ook overlappingen in diagnoses kunnen zitten als er gekeken wordt naar de indeling van de vlekjes per hersengebied.

Daarom zal de arts meerdere onderzoeken doen afhankelijk van de klachten.
Het is verstandig niet zelf op onderzoek uit te gaan via deze pagina. De arts is hiervoor opgeleid en het is de taak van de arts goede uitleg te geven.

 

Het doel van deze pagina was om de vertaalslag te maken waar medische termen soms onbegrijpelijk blijven én om door te linken naar goede informatie.

Wittestofafwijkingen ingedeeld per hersengebied en per patroon
PDF – 754,6 KB 2383 downloads

bronnen:
Briley D.P., Wasay M., Sergent S.., et al. Cerebral white matter changes (leukoaraiosis), stroke, and gait disturbance J Am Geriatr Soc 1997; 45: 1434-1438


Hersenletsel-uitleg
Hofman A, Ott A, Breteler MMB, Bots ML, Slooter AJC,Harskamp F van, et al. Atherosclerosis, apolipoprotein E, and prevalence ofdementia and Alzheimer's disease in the Rotterdam Study. Lancet1997;349:151-4.

 

Liao D, Cooper L, Cai J, Toole JF, Bryan N, Burke G, etal. The prevalence and severity of white matter lesions, their relationshipwith age, ethnicity, gender, and cardiovascular disease risk factors: theARIC Study. Neuroepidemiology 1997;16:149-62.

Leeuw FE de, Groot JC de, Achten E, Oudkerk M, Ramos LMP,Heijboer R, et al. Prevalence of cerebral white matter lesions in elderlypeople: a population based magnetic resonance imaging study. The RotterdamScan Study. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2001;70:9-14.

Leeuw FE de, Groot JC de, Gijn J van, Wittestofafwijkingen in de hersenen bij ouderen:vsculaire risicofactoren en mentale gevolgen. Ned Tijdschr Geneeskd. 2001;145:2067-71

Miedema.I.

https://www.nervus-online.nl/artikelen/kopie-van-artikel/t/wittestofafwijkingen-vanuit-een-klinisch-perspectief
Mulder C, Scheltens P, Barkhof F, Gundy C, Verstraeten RA, Leeuw FE de. Low vitamin B6 levels are associated with white matter lesions in Alzheimer’s disease. J Am Geriatr Soc. 2005;53:1073-4.
van Norden,A.G.W., Meijer, F.J.A., van Dijk, E.J., de Leeuw, F-E. Differential diagnosis of white matter abnormalities in adults: a systematic approach based on MRI. ‘The ABC’s of white matter abormalities’
https://www.ariez.nl/wp-content/uploads/2018/08/148-67.pdf I.W.M. van Uden, 

Schmand B, Jonker C, Hooijer C, Lindeboom J. Subjectivememory complaints may announce dementia. Neurology 1996;46:121-5.
Olszweski J., Subcortical arteriosclerotic encephalopathy. Review of the literature on the so-called Binswanger's disease and presentation of two cases World Neurol. 1962; 3: 359-375

O'Sullivan M., Leukoaraiosis Pract Neurol. 2008; 8: 26-38

de Leeuw FE, de Groot JC, Achten F, et al. Prevalence of cerebral white matter lesions in elderly people: a population based magnetic resonance imaging study-the Rotterdam Scan Study J Neurol Neurosurg Psychiatry 2001; 70: 9-14

Tolman, C.J. |Lycklama à Nijeholt, G.J. op 14-03-2017
https://www.nervus-online.nl/tijdschrift/editie/artikel/t/wittestofafwijkingen-bij-volwassenen

Tomimoto H., Akiguchi I., Akiyama H., et al. Vascular changes in white matter lesions of Alzheimer's disease Acta Neuropathol (Berl) 1999; 97: 629-634

Wiszniewska M., Devuyst G., Bogousslavsky J. et al., What is the significance of leukoaraiosis in patients with acute ischemic stroke? Arch Neurol., 2000; 57: 967-973

Whitman G.T. Tang Y., Lin A., et al. A prospective study of cererbral white matter abnormalities in older people with gait dysfunction Neurology 2001; 57: 990-994

Wolf H, Ecke GM, Bettin S, Dietrich J, Gertz HJ. Do whitematter changes contribute to the subsequent development of dementia inpatients with mild cognitive impairment? A longitudinal study. Int J GeriatrPsychiatry 2000;15:803-12.


https://nl.wikipedia.org/wiki/Leukoaraiose
MRI scan door Yakafaucon - Eigen werk, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4412679

 

De witte stof is wit door de overmaat aan het vet myeline wat een witte kleur heeft.
In de grijze stof liggen de cellichamen van de neuronen, in de witte stof de axonen van de neuronen.