Het woord proprioceptie wordt nog wel eens genoemd als er gesproken wordt over de hinder van de gevolgen van het hersenletsel. Wat betekent het? Het komt van de Latijnse woorden proprius en perceptie (zelfwaarneming). 

Proprioceptie is een zintuig. Dit zintuig is erg belangrijk voor de motoriek en balans van het lichaam. Het wordt ook wel positiezin of houdingszin of kinesthesie genoemd. 

Dankzij proprioceptie weet iemand hoe de positie van het lichaam is en waar de benen zich bevinden of de armen of dat het lichaam scheef staat, voorover hellend is, plat ligt of rechtop staat of op de kop staat.

Het lichaam geeft de informatie van zintuigcellen door aan het centrale zenuwstelsel over de lichaamshouding en de beweging die gemaakt wordt. Ook geeft het informatie door over de kracht van armen en benen, gewrichten en pezen, maar ook informatie over vermoeidheid of dat spieren klaar staan tot actie, over spierspanning of dat armen of benen zwaar of moe aanvoelen.

De proprioceptie is één van de drie pijlers van het evenwicht.

Het evenwicht wordt bepaald door informatie uit:

• de positiezin of proprioceptie middels spieren, gewrichten en huid om te weten hoe de stand van het lichaam is.
• het evenwichtsorgaan in het binnenoor (vestibulaire systeem).
• het gezichtsvermogen /ogen wat iemand ziet (visus of visuele waarneming). Wat iemand ziet is mede afhankelijk van de juiste aansturing vanuit de hersenen van de oogspieren en onbeschadigde hersengebieden die visuele prikkels verwerken.

Als één van deze drie uitvalt, proberen de andere twee dat te compenseren. Proprioceptie is het lastigst te compenseren. 

Door hersenletsel of teveel inname van vitamine B6, maar ook door dronkenschap kan de proprioceptie verstoord raken.

Als het evenwichtsorgaan verstoord is of als er oogletsel is of visusklachten zijn zoals CVI, nystagmus (trillende ogen) door hersenletsel, zijn er ook (ernstige) problemen met de balans.

Ook zijn er klachten met balans als er klachten zijn in die gebieden van de hersenen die de prikkels verwerken en doorgeven.
Het blijft moeilijk te diagnosticeren of iets beschadigd is door hoofdtrauma in het evenwichtsorgaan of aan de verbinding tussen ogen en evenwicht, spieren, sensoren en evenwicht.

Hoe werkt het?

In de spieren zitten spierspoeltjes, noem het maar sensoren die informatie doorgeven aan de gevoelszenuwen (sensibele zenuwen).

Deze informatie bereikt via het ruggenmerg de kleine hersenen waar de informatie vanuit de drie zintuigen (gezichtsvermogen, proprioceptie en evenwichtsorgaan) wordt verwerkt. 

Niet alleen in de spieren zitten sensoren maar ook in de huid en in het bindweefsel, rond spieren en gewrichten en in pezen, gewrichtskapsels, bindweefselvliezen en in de uiteinden van de zenuwen. Deze "proprioceptoren" bewaken dus de positie van gewrichten, de spanning in pezen en ligamenten, en de mate van spiersamentrekkingen.

Ataxie

Ataxie is een heel andere verstoring van 'de balans'. Het is een bewegingscoördinatie, een stoornis van het bewegen. 
Er is een onzeker looppatroon en armbewegingen zijn ongecoördineerd. Ook de spraak kan aangedaan zijn.
Meestal is letsel in de kleine hersenen de oorzaak (cerebellaire ataxie) bijvoorbeeld veroorzaakt door een ontsteking of hersentumor, een bloeding of infarct, multipele sclerose. 
Soms wordt ataxie veroorzaakt door bijwerkingen van sommige medicijnen of door een erfelijke aandoening (bijvoorbeeld Friedreichse ataxie) of een stofwisselingsziekte.

Proprioceptie overprikkeling 

Overprikkeling van de hersenen kan komen doordat er teveel informatie van de zintuigen binnenkomt of dat deze informatie slecht gefilterd wordt. Naast de zintuiglijke informatie van tast, zien, horen, ruiken en proeven kan proprioceptie ook overprikkeling geven.

Patiënten vertellen zich zelfs zeeziek of 'dronken' te voelen, alsof het evenwicht verstoord is. Je kunt dus overprikkeld raken van beweging, stand van je hoofd, onzeker gevoel over hoe je je in een ruimte beweegt. 

[bron gepubliceerd onderzoek en enquêtes Hersenletsel-uitleg] 

Als door hersenletsel of bijvoorbeeld een whiplash de proprioceptie verminderd is, steunen de hersenen meer op de informatie van de ogen. Daardoor alleen al kan er visuele overprikkeling ontstaan als de omgeving complexer en drukker wordt.©

Neurologische tests

• Proef van Romberg: De persoon wordt gevraagd met beide voeten bij elkaar een halve minuut stil te staan. Daarna wordt de persoon gevraagd de ogen te sluiten om te bezien of diegene weer een halve minuut stil kan blijven staan. Als de persoon dit niet kan, kan er sprake zij van problemen met de proprioceptie of het evenwichtsorgaan of de zenuwbanen. Dat kan o.a. ataxie, neuropathie, ziekte van Menière zijn. Als de persoon ook met open ogen niet stil kan staan is er letsel in de kleine hersenen te verwachten. Dronkenschap kan ook een oorzaak zijn van een verstoorde proprioceptie. Boven een leeftijd van 70 jaar neemt de balans snel af.
• Vinger-neus proef: De persoon wordt gevraagd om met gesloten ogen de wijsvinger naar de neus te brengen. Als de persoon er verder dan twee centimeter naast zit, zijn er problemen met de proprioceptie.
• Staan op één been: De persoon wordt gevraagd om in twee pogingen een halve minuut op één been te staan, zowel op het dominante been als het niet dominante been. De armen dienen naast het lichaam gehouden te worden.
• Koorddansergang: De persoon wordt gevraagd om voetje voor voetje over een rechte lijn te lopen, waarbij de hak de tenen moet raken van de voet erachter.
• Rechte lijn lopen: De persoon wordt gevraagd om in een rechte lijn te lopen.
  

Zie onze pagina over neurologische tests.