Ieder hersenletsel is uniek. Sommige mensen behouden hun intelligentie volledig, terwijl anderen op bepaalde gebieden uitdagingen ervaren, maar op andere vlakken hun intelligentie behouden. Zo kan iemand bijvoorbeeld verbaal zeer sterk zijn, maar moeite hebben met praktische vaardigheden, of juist andersom.
In zo'n geval spreken we van een disharmonisch intelligentieprofiel.

Als er moeite is, kan dat liggen in één of meerdere (executieve) functies:

• plannen
• organiseren 
• timemanagement, tijd goed inschatten en daarin taken kunnen indelen
• anticiperen
• overstijgend denken /overzicht bewaken
  
• abstract en conceptueel denken
• multitasking 
• doelgericht gedrag
• probleemoplossend vermogen
• cognitieve flexibiliteit
• emotieregulatie
• sociaal invoelbaar reageren
• zelfinzicht (wat is jouw aandeel in gebeurtenissen)
• werkgeheugen (wat is relevant en wat niet om te onthouden, hoe zorg je dat je iets onthoudt , en zorgt ervoor dat je iets uit je lange termijn kan opdiepen)
• aandacht richten en volhouden
• inhibitie (vermogen om je gedrag af te remmen)

Lijst van:Dautzenberg et al., 2008; Smidts & Huizinga, 2009; de Sonneville, 2005

Teveel mensen met hersenletsel komen er gaandeweg en met 'vallen en opstaan' achter, dat er deelgebieden zijn die niet meer hetzelfde functioneren als voor het ongeluk of voor de hersenbloeding /infarct, of andere hersenziekte.
Anderen komen er achter, nadat er een neuropsychologisch onderzoek is afgenomen, dat er bepaalde moeiten zijn, omdat het NPO dat aan het licht brengt.

Tekst gaat door onder de afbeelding.

Een neuropsychologisch onderzoek of NPO kan een disharmonisch intelligentieprofiel aan het licht brengen, dat bij veel mensen met hersenletsel voorkomt, maar in het algemeen ook een veelheid van andere oorzaken kent.

Enerzijds kan iemand zich goed kunnen uiten met spreken (verbaal sterk), maar anderzijds kan diegene op uitvoerende taken heel slecht scoren; zoals niet kunnen plannen, niet goed om kunnen schakelen of situaties niet kunnen overzien (performaal niet sterk).

Cognitie omvat de hersenfuncties die essentieel zijn voor waarnemen, denken, het onthouden van kennis en het effectief toepassen en begrijpen van die kennis. Het meten van cognitie gebeurt doorgaans via een intelligentietest, die een totaal IQ (TIQ) oplevert. Dit totaal IQ is opgedeeld in twee onderdelen: het verbale IQ (VIQ) en het performale IQ (PIQ).

• Een verbale IQ-test, ook wel VIQ genoemd, is een handige manier om te kijken hoe goed iemand is in taal. Deze test wordt vaak gebruikt bij mensen met hersenletsel om te zien hoe goed ze taal begrijpen, gebruiken en oplossen van problemen met woorden. De vragen en opdrachten meten zaken zoals woordenschat, luisteren en logisch nadenken met taal, taalbegrip, redeneervermogen en algemene verbale intelligentie.. De resultaten kunnen helpen om een behandelplan te maken.
  
  
• De Performale IQ-test (PIQ) is een belangrijk instrument voor het beoordelen van cognitieve functies bij mensen met niet-aangeboren hersenletsel (NAH). De test legt de nadruk op vaardigheden zoals ruimtelijk inzicht, probleemoplossend vermogen en de snelheid van informatieverwerking.

In de meeste gevallen wordt het intelligentieniveau bepaald door het gemiddelde van deze twee scores te berekenen. Een daling in het gemiddeld intelligentieniveau betekent echter niet dat iemand minder intelligent is geworden.

Er kunnen érg grote verschillen bestaan tussen het VIQ en het PIQ. Als dat meer is  dan 25 punten wordt er gesproken over een disharmonisch intelligentie profiel of de verbaal performaal kloof (V-P kloof). Ten gevolge van de kloof kunnen woordvindingsproblemen optreden.

Ook het omgekeerde kan voorkomen dat iemand performaal beter presteert dan verbaal (P-V kloof).

De performale score kan beïnvloed worden door:

• moeite met het werken onder tijdsdruk en werktempo
  Alle performale test leveren meer punten op als de testpersoon sneller werkt. Voor sommigen zorgt dit voor zoveel stress dat ze zich niet goed meer kunnen concentreren op de taak.
• problemen met tijdsbesef, als iemand niet goed tijd kan inschatten
• verwerkingssnelheid
• problemen met de fijne motoriek waardoor het werktempo lager wordt.

De verbale score kan beïnvloed worden door:

• de taal, als de taal waarin de test wordt afgenomen wordt niet de moedertaal is
• problemen met het gehoor of met de spraak
• faalangst
• perfectionisme.

Er zal altijd  gekeken moeten worden naar:

• verbaal begrip
• visueel ruimtelijke problemen
• vloeiend redeneervermogen (Fluid Reasoning): het vermogen om abstract te denken, complexe problemen op te lossen en informatie snel en effectief te verwerken en 'door de bomen het bos' zien
  
• werkgeheugen
• verwerkingssnelheid.
  

Er wordt vaak aangenomen dat het performale IQ vooral inzicht geeft in het executieve functioneren. Het meet de vaardigheden die nodig zijn om taken effectief uit te voeren. Problemen met executieve functies komen vaak voor bij mensen met hersenletsel.
Voor meer informatie hebben we een speciale pagina over executieve functies.

De ene mens kan prima functioneren met een disharmonisch intelligentieprofiel en de andere mens ondervindt grote problemen in het dagelijks leven.


Nieuwe tests

De nieuwste testen die gebruikt worden (WPPSI-IV, WISC-V en WAIS-IV) werken iets anders dan oudere versies. Ze richten zich minder op het verschil tussen verbale en praktische intelligentie, en meer op dingen zoals je geheugen en hoe snel je informatie verwerkt. Hierdoor komt een ongelijk IQ nog steeds regelmatig voor, maar vaak op een andere manier berekend dan eerder.

WAIS-IV (Wechsler Adult Intelligence Scale - Fourth Edition) bij hersenletsel

De WAIS-IV (Wechsler Adult Intelligence Scale - Fourth Edition) is een uitgebreide en veelgebruikte intelligentietest, voor volwassenen vanaf 16 jaar. Die wordt ingezet om het cognitieve functioneren van volwassenen te beoordelen. Bij personen met hersenletsel kan de WAIS-IV van cruciaal belang zijn om een beter inzicht te krijgen in mogelijke veranderingen in cognitieve vaardigheden, zoals geheugen, aandacht, probleemoplossend vermogen en verwerkingssnelheid.

De test bestaat uit verschillende subtests die samen een gedetailleerd profiel van de sterke en zwakke punten van een individu bieden. 

Er zijn veel uiteenlopende visies op een disharmonisch profiel

De verbaal/performaalkloof is een fenomeen waarover de visies nogal uiteenlopen. Wij vermelden deze kloof wel  op deze website om de volgende redenen:

Zelfinzicht en valkuilen leren kennen - op weg naar de versie 2.0

Teveel mensen met hersenletsel komen er gaandeweg en met 'vallen en opstaan' achter dat er deelgebieden zijn die niet meer hetzelfde functioneren als voor het ongeluk of voor de hersenbloeding /infarct of andere hersenziekte.
Anderen komen er achter nadat er een neuropsychologisch onderzoek is afgenomen dat bepaalde moeiten aan het licht heeft gebracht.

Het is niet zozeer belangrijk dat iemand iets weet over het intelligentieniveau, maar wel dat iemand zichzelf beter leert kennen. Dat iemand inzicht heeft in de valkuilen die door het hersenletsel gekomen zijn en zo nodig de juiste hulp kan krijgen om hier het beste mee te leren omgaan. Op weg naar de versie 2.0!!

Wordt iemand overschat of onderschat??
Het is belangrijk voor de omgeving en de persoon in kwestie om te weten dat deze handicap zich voor kan doen. De omgeving overschat of onderschat anders de persoon met hersenletsel veelvuldig.

Kan iemand de regie voeren over het eigen leven?
Zelfs de meest intelligente mensen met hersenletsel kunnen moeite hebben met de regie voeren. Dat is niet iets om je over te schamen. De ene taak lukt uitstekend en bij een andere taak gaat dat moeizamer door het letsel.

Wat is de regie voeren?
Dat is als je het leven zelfstandig aan kan, zonder hulp op deelgebieden. Je kan alle beslissingen zelf nemen en de verantwoordelijkheid dragen. Je bent vaardig op sociaal, fysiek, en cognitief vlak. Je kan jezelf redden in het leven. Je kan het eigen leven en het huishouden organiseren en besturen zoals je dat zelf wenst.

Ondersteuning bij regie voeren

Zodra iemand vastloopt op een deelgebied als planning of overzicht houden bijvoorbeeld, kan er een beroep gedaan worden op bijvoorbeeld een individueel begeleider die geschoold is in werken met mensen met hersenletsel. Zie lijst.

Dat wordt ook  nog wel ambulante begeleiding genoemd. Ondersteuning op maat, met als doel om zelf de regie te hebben over je leven = Met respect voor iemands autonomie en met oog voor waar ondersteuning nodig is.

Voor mensen met dementie zijn er casamanagers dementie. Lijdt iemand aan dementie, dan kan diegene het regelvermogen verliezen en raakt letterlijk de weg kwijt.

Vul de zelfredzaamheidradar is via deze link en breng in kaart hoe zelfredzaam iemand is.

De aanvraag voor de begeleiding verloopt via het WMO loket in de gemeente. De kosten zijn laag. De meeste hulp of ondersteuning die de gemeente aanbiedt, valt onder de eigen bijdrage Wmo van maximaal € € 21,00 per maand. (gegevens van 2025 /check recente cijfers via deze link).
We hebben een ambulante begeleider van de organisatie gespecialiseerd in hersenletsel gevraagd om over haar werk te vertellen. Zie link.