Inleiding

Zeldzame bloedziekten kunnen de veroorzaker zijn van een herseninfarct of hersenbloeding en daarmee van hersenletsel. Tegelijkertijd kan een ernstige bloedarmoede, van een al dan niet zeldzame bloedziekte, tot zuurstoftekort in de hersenen leiden en de kans vergroten op een herseninfarct en cognitieve klachten geven.

 

Inhoudsopgave

1 Intro over bloedcellen

2 Bloedarmoede en het effect op de hersenen

3 Trombotische trombocytopenische purpura (TTP)

4 Myeloproliferatieve aandoeningen (MPN ofwel myeloproliferative neoplasms)

5 Aplastische anemie (AA /beenmergdepressie)
6 Paroxysmale nachtelijke hemoglobinurie (PNH)

7 Factor V Leiden
8 Antifosfolipidensyndroom (APS) heeft een eigen pagina

9 ADA2 deficiëntie (DADA2)

10 Meer bloedziekten

1 Intro over bloedcellen

In het bloed zitten rode bloedlichamen, witte bloedlichamen en bloedplaatjes.

De rode bloedlichaampjes (erytrocyten) brengen voedingsstoffen en zuurstof naar het lichaam (en dus ook naar de hersenen). Ze bevatten het eiwit hemoglobine (Hb) dat zuurstof en koolstofdioxide aan zich kan binden. Gemiddeld heeft een mens vier miljard rode bloedcellen per liter bloed, die ongeveer 3 maanden leven.
Om rode bloedcellen aan te maken heeft het lichaam foliumzuur en vitamine B12 nodig.

De witte bloedlichaampjes (leukocyten) beschermen het lichaam tegen bacteriële infecties en andere ontstekingsreacties. Per wit bloedlichaampje zijn er honderden rode bloedlichaampjes.

De bloedplaatjes (trombocyten) zorgen er voor dat het bloed gaat stollen als er een wond is, zodat een korstje gevormd kan worden. Heeft iemand echter door een bloedziekte een tekort aan bloedplaatjes (trombocytopenie) dan kunnen er flinke bloedingen ontstaan als het bloed niet stolt. Ook kunnen er vormen van trombose ontstaan.

2 Bloedarmoede en het effect op de hersenen

Mensen die aan een ernstige vorm van bloedarmoede lijden hebben minder zuurstof in het bloed, dat weer nodig is voor het goed functioneren van hersenen en lichaam. Bloedarmoede kan vooral door het ijzertekort problemen geven in de hersenen, met name in de leeftijd dat jongeren in de ontwikkeling zijn tot ongeveer 20 jaar.

 

Bij ouderen kan een ijzertekort geheugenproblemen geven en moeite tot het aanleren van nieuwe dingen. Bloedarmoede kan het immuunsysteem en warmte regulatie van het lichaam verstoren en het leidt tot vermoeidheid.

 

Een ernstig laag hemoglobinegehalte (Hb) in het bloed kan een zuurstoftekort in de hersenen veroorzaken. Daarmee is er een kans is op een herseninfarct. Een te hoog gehalte kan een bloedklontering geven dat ook een herseninfarct kan veroorzaken.

Het hart moet harder werken om het weinige zuurstof toch in de hersenen en spieren te brengen.

Mogelijke klachten van bloedarmoede:

• bleek zien
• vermoeidheid, geen energie voor de gewone daagse dingen
• slapte
• zich zwak voelen
• duizeligheid
• hoofdpijn
• het koud hebben, verlaagde lichaamstemperatuur
• koude handen en voeten
• gevoelloosheid
• kortademigheid
• pijn op de borst
• afwijkend hartritme
• benauwdheid bij inspanning

Bouwstenen van hemoglobine

Hemoglobine is opgebouwd uit vier grote bouwstenen: twee alpha-globulineketens en twee bèta-globulineketens. Als het alpha-globulinestuk ontbreekt heet dat alpha-thalassemie en als het bèta-globulinestuk ontbreekt bèta-thalassemie.

β-thalassemie

Een typische erfelijke vorm van bloedarmoede is bèta-thalassemie (β thalassaemie) waarbij het bèta-globulinestuk ontbreekt in de hemoglobine. Er minder hemoglobine aangemaakt. De taak van hemoglobine is om zuurstof op te nemen uit de longen en deze af te geven aan de organen in het lichaam. De bloedcellen ontwikkelen zich niet goed en worden de bloedcellen te snel door het lichaam afgebroken. Deze ziekte wordt ook wel de Middellandse zee ziekte of Mediterrane anemie (bloedarmoede) genoemd.

Bèta-thalassemie is ingedeeld in:

• intermedia: Klachten beginnen op kinderleeftijd of als men ouder is. Klachten zijn doorgaans minder ernstig dan bij de major vorm.
• major: De klachten beginnen bij een kind vanaf dat het een half jaar oud is tot twee jaar oud. De groei gaat langzamer. Oogwit en huid kunnen gelig zien (icterus). De pubertijd kan later aanvangen. Op den duur kunnen afwijkingen van hart, lever, milt en botten ontstaan.

Lees meer:
https://www.radboudumc.nl/patientenzorg/aandoeningen/thalassemie/wat-is-thalassemie

https://erfelijkheid.nl/ziektes/beta-thalassemie

Alfa-thalassemie

Ook Alfa-thalassemie  (α-thalassemie) is een erfelijke bloedarmoede ziekte waarbij in dit geval, het alfa-globulinestuk ontbreekt in het hemoglobine. Alfa-thalassemie is ingedeeld in:

• HbH ziekte. Milde tot matig ernstige bloedarmoede bij een kind. Milt en lever kunnen vergroot zijn. Het voorhoofd kan een opvallende vorm hebben. Ook kan de bovenkaak groter zijn. Alfa-thalassemie major. Er is sprake van ernstige bloedarmoede. Al voor de geboorte kan het lichaam van het kindje gezwollen zijn. Er is soms een vergrote milt of lever. Er kunnen afwijkingen zijn aan urinewegen, geslachtsdelen of het hart.

 

Lees meer:

https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=nl&Expert=846

https://www.pns.nl/sites/default/files/2019-10/009453_97468_FS_Alfa-thalassemie_V1_TG.pdf

https://erfelijkheid.nl/ziektes/alfa-thalassemie

Overige vormen:

• Delta-thalassemie-trait: 1 defect gen. Het delta-globulinegen
• Delta-thalassemie-major: 2 defecte genen. De delta-globulinegenen
• E-thalassemie: 1 of 2 defecte genen. De bèta-globulinegenen met afwijkend hemoglobine (HBE)
• Sikkelcel-bèta-thalassemie: 1 defect gen. Het bèta-globulinegen en daarbij afwijkend hemoglobine (HBS)

3 Trombotische trombocytopenische purpura (TTP)

De naam Trombotische trombocytopenische purpura (TTP) is afgeleid van drie woorden: 

• trombotische (afgeleid van trombose)
• trombocytopenische (te laag gehalte van bloedplaatjes)
• purpura (punt)bloedingen die blauw/paars van kleur zijn.
  
  

Bij deze zeldzame en ernstige stollingsziekte is er een ernstig tekort aan bloedplaatjes (trombocyten) die normaal gesproken het bloed laten stollen als er een wond is. Zo'n tekort aan bloedplaatjes heet een trombocytopenie.

 

In 96% van alle mensen met TTP ontbreekt het enzym ADAMTS13 dat ketens van een stollingseiwit (vWF / Von Willebrand Factor) afbreekt tot kleinere stukjes. Zonder dit enzym kunnen die stollingseiwitten hele lange slierten vormen in de bloedvaten.

 

Door die slierten kunnen de bloedplaatjes samenklonteren en verloren gaan waardoor er een tekort aan bloedplaatjes ontstaat (trombocytopenie). Dit tekort aan bloedplaatjes geeft kans op onderhuidse- en andere bloedingen zoals onder andere een hersenbloeding.

 

De klontering van bloedplaatjes kunnen ook de bloedvaatjes dicht laten slibben en afsluiten waardoor iemand kans heeft op een herseninfarct of een hartinfarct. De rode bloedcellen kunnen ook beschadigd raken waardoor er een bloedarmoede op kan treden. Stolsels kunnen overal in het lichaam klem raken.

 

De grote gevolgen  zoals hart- en/of herseninfarct zijn bekend, maar er kan ook een longembolie voorkomen als een stolsel in de longen terechtkomt. Het kan ook zijn dat er klein littekenweefsel ontstaat door die stolsels wat bijvoorbeeld benauwdheid veroorzaakt.

Het is daarmee een stollingsziekte met twee kanten:

• bloedingen door het stollingsprobleem.
• stolsels die de bloedvaten dicht kunnen laten slibben; een vorm van trombose.

Mogelijke klachten:

• (punt)bloedinkjes en blauwe plekken
• bleekzien en bloedarmoede
• benauwdheid, kortademigheid
• visuele klachten (problemen met zien)
• hoofdpijn
• malaise, ziek en zwak voelen
• grote vermoeidheid
• diarree
• verwardheid
• moeite met spreken
• uitvalsverschijnselen
• gevoelloosheid
• epileptische aanvallen
• coma
• slaperigheid, moeilijk wekbaar
• nierfunctiestoornissen

 

Mogelijke gevolgen:

• herseninfarct
• hersenbloeding
• elders in het lichaam bloedingen en infarcten
• longembolie
• de gevolgen van hersenletsel
• overlijden

Lees ook het verhaal van Sandra die door de ziekte TTP meerdere CVA's kreeg.

4. Myeloproliferatieve aandoeningen (MPN)

Bij myeloproliferatieve aandoeningen (MPN ofwel myeloproliferative neoplasms) wordt door het beenmerg teveel rode bloedcellen, witte bloedcellen of bloedplaatjes aangemaakt. Daardoor kan het bloed relatief te dik worden met mogelijk een (diep veneuze) trombose in het been of in het hart dat pijn op de borst of soms een hartinfarct kan veroorzaken.

Soms zijn er milde neurologische symptomen zoals hoofdpijn, problemen met het zicht of duizeligheid. De bloedstolsels in de hersenen kunnen een herseninfarct of TIA's veroorzaken.
De aandoeningen die onder myeloproliferatieve aandoeningen vallen zijn chronisch van aard omdat ze langzaam verergeren al naar gelang het aantal bloedcellen toeneemt. Het is een relatief zeldzame aandoening.

 

Onder de MPN vallen:

• essentiële trombocytemie (ET): woekering van bloedplaatjes

5 Aplastische Anemie (AA)

Aplastische anemie (beenmergdepressie) is een zeldzame beenmergziekte waarbij minder rode en witte bloedcellen en bloedplaatjes aangemaakt worden door het beenmerg, die het lichaam wel nodig heeft. Bloedcellen leven niet lang dus is er een continue aanmaak van bloedcellen in het beenmerg nodig. Als het beenmerg te weinig bloedcellen aan kan maken ontstaat zodoende een bloedarmoede (anemie). De cellen die aangemaakt worden zijn wel normaal.

Een erfelijke vorm van aplastische anemie heet Fanconi anemie (FA). Dat is een zeldzame en ernstige aandoening waarbij er een levensbedreigende afname van witte en rode bloedcellen en bloedplaatjes is. Vaak hebben de mensen die hier aan lijden vanaf jongs af aan afwijkingen.

6 Paroxysmale Nachtelijke Hemoglobinurie (PNH)

Aplastische anemie (AA) kan overgaan in Paroxysmale nachtelijke hemoglobinurie (PNH).

PNH is een ziekte die onder bepaalde omstandigheden en met name 's nachts rode bloedcellen afbreekt (hemolyse). Paroxysmaal betekent dat het aanvalsgewijs optreedt.
Dat er 's nachts rode bloedcellen afgebroken worden, gebeurt bij een kwart van de patiënten met PNH. De afbraakproducten van bloed komen in de ochtendurine die daardoor rood/bruin of bloederig van kleur is (hemoglobinurie).

 

PNH wordt veroorzaakt door een veranderd gen in de stamcel waar bloedcellen worden aangemaakt. Bij PNH zijn er klachten van vermoeidheid door de bloedarmoede. Door klontering van bloedplaatjes kunnen stolsels in de aderen van de lever voorkomen dat buikpijn geeft (Budd-Chiari syndroom). Stolsels in de hersenen kunnen een herseninfarct veroorzaken (CVA/beroerte). Daarmee wordt PNH de veroorzaker van hersenletsel met alle gevolgen van dien.

Mogelijke klachten van Aplastische anemie (AA):

Lees ook het verhaal van Marianne die door AA later PNH ontwikkelde en daardoor een groot herseninfarct (CVA) opliep.

 

7 Factor V Leiden

Factor V Leiden valt onder de erfelijke bloedstollingsziekten. Als het bloed sneller stolt dan bij gezonde personen heeft de persoon die aan deze aandoening lijdt meer kans op trombose en bloedstolsels die in de bloedvaten vast komen te zitten die de doorbloeding verstoren in de zin van een infarct. Als dit in de hersenen gebeurt ontstaat een herseninfarct. Als een stolsel losschiet en in de longen terechtkomt heet dat een longembolie.
Van alle mensen met Factor V Leiden is 10% bekend met stolsels en trombose.

Er zijn twee soorten Factor V Leiden: de milde en de ernstige vorm. Als iemand de milde vorm heeft, heeft hij of zij 50% kans om de ziekte door te geven aan eventuele kinderen. Echter als de partner ook lijdt aan de milde vorm en zij krijgen kinderen dan is er 25% kans op een kind die de ernstige vorm heeft. Er is 50% kans dat het kind de milde vorm erft en 25% kans dat het kind gezond is.
1 op de 1000 mensen heeft de ernstige vorm van Factor V Leiden. 30 op de 1000 mensen hebben de milde vorm van Factor V Leiden.

 

8 Antifosfolipidensyndroom (APS)

Over de auto-immuunziekte antifosfolipidensyndroom APS die verhoogde kans op bloedstolling en daarmee kans op herseninfarcten geeft, hebben we een aparte pagina geschreven. Het valt daarmee onder de subcategorie herseninfarcten. Volg deze link naar APS.

9 ADA2-deficiëntie (DADA2)

We bespreken de ziekte ADA2-deficiëntie omdat het op zeer jonge leeftijd al hersenbloedingen of herseninfarcten kan geven en daarmee hersenletsel veroorzaakt.

Bij de ziekte ADA2-deficiëntie is er een tekort aan het enzym (eiwit) adenosine deaminase 2. Er zijn genafwijkingen gevonden op het ADA2-gen. Het woord deficiëntie betekent ook een tekort. Er kunnen bloedvatontstekingen (vasculitis) optreden in de weefsels die de bloedvaten vormen.

 

De ernst en symptomen variëren maar bij de meeste mensen die aan deze aandoening lijden treden de symptomen op in de eerste tien levensjaren.

Mogelijke klachten:

• koorts
• spierpijn
• vergrote lever
• vergrote milt
• vergrote lymfklieren
• nierziekte
• hoge bloeddruk
• huidverkleuringen (een gevlekt bloedvatpatroon, livedo racemosa/livedo reticularis)
• terugkerende hersenbloedingen (kunnen al op de kinderleeftijd voorkomen)
• terugkerende herseninfarcten (kunnen al op de kinderleeftijd voorkomen).

Overeenkomsten met het syndroom van Sneddon?

Er zijn mensen met het Sneddon-syndroom met vergelijkbare klachten als mensen met ADA2-deficiëntie, maar waarbij de ziekte later begint in het leven. Ook bij de ziekte van Sneddon treden herhaaldelijke herseninfarcten op op relatief jonge leeftijd en zijn er de typische huidverkleuringen (livedo racemosa / livedo reticularis) , een gevlekt bloedvatpatroon op romp, handen, voeten billen en gezicht. Zie afbeelding van livedo recamosa:

De overige symptomen zijn hoge bloeddruk, een vergrote lever en milt,

10  Meer bloedziekten

De Stichting Zeldzame Bloedziekten bied o.a. informatie over bloedziekten:

• Hyper eosinofiel syndroom (HES),
• Aplastische anemie (AA)

• Trombotische trombocytopenische purpura (TTP)
• Auto-immuun hemolytische anemie (AIHA)
• Diamond-Blackfan-anemie (DBA)
• Hereditaire sferocytose (HS)
• Pyruvaatkinasedeficiëntie (PKD) 
• Hereditaire xerocytose (HX),
• Congenital dyserythropoietic anemie (CDA)
• Hereditaire Elliptocytose (HE)
• Hereditaire Pyropoikilocytose (HPP)
• Fanconi anemie

 

Meer info: