Hersenaandoening

De ziekte van Parkinson valt onder de hersenaandoeningen omdat er hersencellen afsterven. Het tempo waarin dat gebeurt verschilt van patiënt tot patiënt en kan ook daardoor bij iedereen een andere combinatie van klachten geven.

Er is vaak een afwisseling van twee van de volgende kenmerken:

• beven/trillen in rust (tremor)
• stijfheid (rigiditeit)
• bewegingstraagheid (bradykinesie)
• en houdingsinstabiliteit.

Dat zijn de kenmerken van het zogenoemde hypokinetisch-rigide syndroom.

Dopaminetekort

Bij de ziekte van Parkinson worden de hersencellen aangetast die zorgen voor aanmaak van dopamine. (Dat zijn de dopamineproducerende neuronen in de substantia nigra in de middenhersenen /basale kernen /basale ganglia).

De typische stijfheid: tandrad-achtige beweging als een hand of arm passief bewogen wordt over een gewricht. (tandrad-rigiditeit / tandradfenomeen) Het is een gevoel van een hortende en stotende weerstand wanneer een gewricht van een patiënt wordt bewogen door een  ander, als gevolg van een verhoogde spierweerstand.

Evenwicht tussen acetylcholine en dopamine

Een ander stofje dat prikkels van de hersenen doorgeeft is acetylcholine. De hersenen zorgen ervoor dat de hoeveelheid dopamine en acetylcholine in evenwicht zijn. Bij te weinig dopamine is er dan relatief teveel acetylcholine. Dat is hoogstwaarschijnlijk de aanleiding voor het beven. 

Leeftijd

De ziekte van Parkinson is een chronische aandoening, die meestal begint tussen het 45e en 60e levensjaar. Er zijn echter ook jonge mensen met deze ziekte. Bij iedere patiënt is het ziektebeeld anders.

Er zijn wel algemene kenmerken. Doordat er onvoldoende dopamine  aangemaakt wordt is traagheid, bewegingsarmoede, stijfheid en beven het gevolg.

Begin van het ziektebeeld en diagnose

Het begin van de ziekte van Parkinson wordt niet altijd onderkend omdat de gezondheidsklachten niet altijd kenmerkend zijn.
Mensen kunnen al enkele jaren hinderlijke klachten hebben van:

• moeilijke stoelgang (obstipatie)
  
• bloedarmoede
  
• trager bewegen
  
• minder ruiken
• zich somberder voelen 
• een depressie krijgen
• een burn-out die plotseling ontstaat terwijl iemand goed functioneerde.
  

Dat zijn algemene klachten die ook bij andere ziektebeelden voor kunnen komen.

Sommige mensen merken dat ze zich niet meer goed kunnen omdraaien in bed. Langzamerhand kunnen daar klachten bijkomen als stijvere spieren, trillen of zonder oorzaak vallen. Symptomen worden gaandeweg ernstiger.

Een diagnose wordt vaak laat gesteld. Het verhaal en klachten worden goed beluisterd. De diagnose wordt gesteld als de klachten en symptomen overeen komen met het ‘hypokinetisch-rigidesyndroom'.

Dat houdt onder andere in afname van bewegingen zoals verminderde gezichtsuitdrukking en verminderde armzwaai, stijfheid en last van trillende handen die in rust plaatsvinden. Maar ook houdings- en bewegingsstoornissen.

De REM-slaap gerelateerde stoornissen (zie verderop op deze pagina) en minder goed ruiken zijn belangrijke voorspellers van de ziekte.
Er moet bij de diagnose ook veel uitgesloten worden omdat veel ziektebeelden gelijkenissen vertonen met de ziekte van Parkinson. Deze aandoeningen staan bekend onder  de naam parkinsonisme of atypisch parkinsonisme.

Dat kan bijvoorbeeld met een MRI scan van de hersenen.
De landelijke richtlijn voor neurologen om de diagnose ziekte van Parkinson te kunnen stellen leest u via deze link.

Maar als de klachten verminderen met een medicijn levodopa dan kan met meer zekerheid worden gesteld dat het om de ziekte van Parkinson gaat. Wetenschappers hopen met een krachtiger hersenscan eerder de diagnose te kunnen gaan stellen. Daarvoor is nog veel onderzoek nodig.   

Het is belangrijk om de verschillen tussen de ziekte van Alzheimer, Parkinson en Lewy body dementie te onderzoeken. Meer informatie vindt u via deze link.                                    

Verschijnselen

De belangrijkste en meest opvallende verschijnselen bij Parkinson zijn:

• bewegingstraagheid (bradykinesie).
• moeite met starten van een bewegingen (akinesie).
• ontbreken van automatische bewegingen (hypokinesie).
• spierstijfheid (rigiditeit) doordat de spieren constant een beetje zijn aangespannen.
• beven (tremor) van handen, benen, kin of tong.
• houdings- en evenwichtsproblemen.
• 'bevriezen' (freezing) van de benen tijdens het lopen, meestal een paar seconden en gaat weer over.
  
• evenwichtsproblemen.
• reukstoornissen.
• obstipatie.
• uitdrukkingsloos gezicht (maskergelaat) door de verhoogde spanning van de gezichtsspieren.

•  de persoon denkt na bij mimiek/bewegingen, waardoor de gelaatsuitdrukking vaak een poker face lijkt: er is geen emotie af te lezen.

• amen bewegen niet mee bij het lopen.

• vertraagde maaglediging.
• moeite met kauwen en slikken.
  
  

Door de moeite met het slikken kunnen mensen met Parkinson zich verslikken en de kans op een longontsteking door verslikking is groter!

Door het aantal zeer uiteenlopende klachten verschilt het ziektebeeld van persoon tot persoon. Ook de ernst van de klachten verschilt van persoon tot persoon.

On -Off (Aan-Uit)

Opvallend is verder dat iemand met al langere tijd Parkinson soms het ene moment in staat is iets te doen, wat hij of zij enkele minuten later helemaal niet meer kan. Dat is geen aanstellerij, maar een puur lichamelijke aangelegenheid, waarbij er als het ware af en toe een schakelaar in de hersenen aan- en uitgezet wordt.

Tijdens de ‘on’-periode is de persoon met Parkinson op zijn best, met weinig traagheid, en tijdens de ‘off’-periode is hij op zijn slechtst, met uitgesproken traagheid.

Freezing

Veel Parkinson patiënten kennen het gevoel dat hun voeten aan de grond 'vastplakken', dat wordt ook wel 'freezing' (‘bevriezen’) genoemd. Ritmische prikkels kunnen helpen om uit die verstijving te komen, zoals lopen op de maat van een tikkend geluid of zoals enkele mensen uitgevonden hebben: op het lichtje stappen wat een laserpen afgeeft, die onderaan de rollator is geplakt;  slimme oplossingen uit de praktijk! Zie ook: http://www.mobio.be/nl/parkinson-anti-freeze-kit

Valgevaar

Door het schuifelende looppatroon is de kans op struikelen over kleine obstakels groot. Tijdens een 'freezing' (‘bevriezen’) waarbij alle vrijwillige bewegingen plotseling stokken, kan iemand vallen.
Vaak is er sprake van ernstig verstoorde houdingsreflexen, die normaal gesproken beschermen tegen verstoringen van het evenwicht. Er is moeite om snelle corrigerende stappen te nemen om het vallen te voorkomen.
Omdat veel mensen met Parkinson problemen hebben et het zien, kan dat een extra valrisico met zich meebrengen.

Zowel de evenwichtsproblemen en de moeite met het lopen, wat langzamerhand af kan nemen tot het trage schuifelen, kunnen de reden zijn dat iemand met Parkinson overgaat tot het gebruik van een looprek, rollator of een rolstoel.
Soms is de medicatie een oorzaak van vallen.

Atypisch Parkinsonisme

Er zijn veel ziekten die lijken op bovenstaande klachten en op het ziektebeeld bij Parkinson. De aandoeningen die lijken op de ziekte van Parkinson worden atypische parkinsonismen genoemd. We hebben uitgebreidere informatie achter de linkjes. Onder de atyische parkinsonismen vallen onder andere vasculair parkinsonisme en multiple systeematrofie (MSA), vasculaire dementie, corticobasale degeneratie (CBD) en progressieve supranucleaire paralyse (PSP).

Secundaire symptomen

De volgende klachten kunnen voorkomen maar niet per sé bij iedereen.

- Obstipatie, moeite met de stoelgang is een vroeg verschijnsel
- Hoesten, verslikken
- Kwijlen
- (Overmatig) transpireren
- Erectiestoornis
- Droge huid
- Incontinentie
- Geen uitdrukking op gelaat
- Vermoeidheid
- Dementie
- Bloeddruk dalingen
- Ontbreken van automatische reflexen (bijvoorbeeld oogknipperen)
- Angst en depressies

- Verlies intelligentie

- Trage reactie op aanspraak

- Verminderd onderscheid van andermans gelaatsuitdrukkingen en interpretatie van  de intonatie in de stem van een ander.

Slaapstoornissen

Niet in de laatste plaats moet genoemd worden:
- Slaapproblemen.
Bij 70 - 90% van de mensen met de ziekte van Parkinson is een slaapstoornis aanwezig. Moeite met in slaap vallen, doorslapen en slaperigheid overdag. Vroeg wakker worden en dan niet meer in slaap kunnen vallen en periodes van wakker zijn in de nacht komen het meest voor.

Een van de oorzaken kan zijn dat iemand niet een goede houding in bed kan vinden door de lichamelijke klachten. De stijve spieren en spiersamentrekkingen verhinderen een goede slaap.
De slapeloosheid kan een ook bijwerking zijn van de medicatie tegen de ziekte van Parkinson.

REM-slaap gerelateerde stoornis
De REM slaap is de droomslaap en is genoemd naar Rapid Eye Movement. Omdat de ogen kenmerkend heen en weer gaan tijdens een droomslaap. De andere spieren zijn helemaal slap.
Iemand met de ziekte van Parkinson kan heel intens dromen en gaan slaapwandelen, omdat in tegenstelling met een normale REM slaap, de spieren niet slap zijn. De dromen worden uitgeleefd / uitgebeeld met alle bewegingen en het maken van geluid zoals roepen en praten. Praten in de slaap heet sleep-talking of somniloguy.
Vaak heeft iemand verwondingen die hij of zij zich tijdens wilde bewegingen in de slaap heeft toegebracht. Ook een bed-partner kan uit bed geduwd worden of toegetakeld zijn tijdens de droom van de persoon met deze slaapstoornis.

REM-slaapgedragsstoornis als voorspeller van ziekte van Parkinson

Bij 70 tot 80% van de mensen die een REM-slaapgedragsstoornis heeft, ontwikkelt zich een neurodegeneratieve stoornis (alfa-synucleïne stoornis) binnen een termijn van zo'n tien tot twaalf jaar. Ook de ziekte van Parkinson valt onder deze neurodegeneratieve stoornis, maar ook MSA en Lewy body dementie.
Een REM-slaapgedragsstoornis heet in het Engels een rapid eye movement sleep behavior disorder, afgekort tot RBD.

Problemen met het zien (visusproblemen)

Zichtproblemen zijn onzichtbare en relatief onbekende gevolgen van de ziekte van Parkinson. Juist een goed zicht is belangrijk om de houdingsproblemen te compenseren, toch lijden veel mensen met deze ziekte aan problemen met het zien. Enerzijds als gevolg van de leeftijd zoals staar, oogboldrukproblemen of glaucoom, anderzijds ten gevolge van de medicatie tegen de ziekte van Parkinson.
De visuele klachten kunnen wisselend zijn over een dag.

Mogelijke zichtproblemen zijn:

• Dubbelbeelden zien
• Problemen met contrast zien
• Problemen met de oogleden die als in een spier spasme dichtknijpen (blefarospasmen of te hoge spierspanning in de oogleden)
• Wazig zien, verlaagde gezichtsscherpte
• Droge ogen
• Beperkt gezichtsveld aan de buitenzijde
• Meer behoefte hebben aan licht
• Hinder hebben van licht.

Cognitieve klachten

Het geheugen kan achteruitgaan en de afname van het logische denken. Ook kan iemand moeite krijgen met cognitieve functies zoals plannen en initiatief nemen. Dementie komt voor. Deze klachten kunnen sterke overeenkomst hebben met

Lewy body dementie.

Bij de ziekte van Parkinson worden namelijk ook de zogenaamde Lewy lichaampjes gevonden. Ook bij Lewy Body dementie kan parkinsonklachten en depressie voorkomen. Als een persoon gediagnosticeerd wordt met de ziekte van Parkinson en binnen één jaar verschijnselen van dementie krijgt, valt het onder Lewy body dementie. Komen deze klachten van dementie láter dan valt het onder Parkinson dementie.  Zie het schema van de verschillen tussen de ziekte van Alzheimer, Parkinson en Lewy body dementie middels deze link

Substantia nigra (zwarte kernen)

Veel van de genoemde klachten zijn terug te leiden naar de verminderde afgifte van dopamine door beschadiging van de dopamineproducerende zenuwcellen (neuronen): De basale kernen (basale ganglia) en de zwarte kernen (substantia nigra) in de middenhersenen. Zij spelen een zeer belangrijke rol bij het soepel laten verlopen van bewegingen. Ze zorgen voor een goede selectie van de beweging, een moeiteloos begin en een goede controle tijdens de beweging en een tijdige beëindiging van de beweging.

Bij de ziekte van Parkinson zijn bewegingen trager, kleiner en onregelmatiger, en ze worden minder lang volgehouden. Dit is vooral te zien aan repeterende bewegingen.

De rode vlekjes in onderstaande afbeelding zijn de zwarte kernen (substantia nigra).

By FrozenMan [CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)], from Wikimedia Commons

De depressie die kan optreden bij mensen met de ziekte van Parkinson, valt onder andere ook te herleiden naar deze beschadigde dopamineproducerende zenuwcellen. Dopamine is een neurotransmitter dat een fijn gevoel geeft als het vrij komt als beloning bijvoorbeeld na inspanning, beweging, een moeilijke taak etc. Het werkt ook om te motiveren en heeft invloed op de cognitie, aandacht, leervermogen en geheugen en de slaap.

Afremmen van de ziekte

De ziekte van Parkinson is nog niet te genezen maar er zijn wel medicijnen om de symptomen van deze ziekte te onderdrukken om de gevolgen in te perken. Nog niet bewezen is, is dat de lichamelijke achteruitgang vertraagd wordt of gestopt.

Medicijnen:

90% van de Parkinson patiënten slikt een medicijn wat door  de hersenen wordt opgenomen en daar wordt omgezet in dopamine, Levodopa (L-dopa). Dopamine- antagonisten bootsen de activiteit van dopamine na in plaats van ze te vervangen zoals Levodopa doet.

Medicijnen kunnen onregelmatig werken en soms korter werken omdat er meer zenuwcellen afsterven. Veel mensen met Parkinson slikken daarbij laxeermiddelen en antidepressiva.

Fysiotherapie en bewegen

Parkinsonpatiënten die veel en intensief bewegen of dagelijks gebruik maken van een hometrainer, voelen zich fitter en blijken niet vaker te vallen. De hoop van bewegingswetenschappers en fysiotherapeuten is dat bewegen helpt om de achteruitgang van Parkinson te vertragen. Niet alleen door stijve spieren te trainen maar ook de aansturing door de hersenen. Daarom is het ook belangrijk om bewegingen af te wisselen met andere bewegingen om te variëren, zoals dansles of nordic walken.

Uit onderzoek blijkt ook dat beweging de aanmaak van zenuwcellen kan bevorderen. Dat weer gepaard kan gaan met een verbetering van het korte termijn geheugen en het ruimtelijk geheugen :

Beweging kan de nieuwvorming van zenuwcellen in de hersenen (hippocampus) bevorderen. Dit gaat gepaard met een verbetering van het kortetermijngeheugen en het ruimtelijk geheugen. Uit onderzoek blijkt dat door beweging geïnduceerde neurogenese een mechanisme kan zijn dat hersenschade beperkt.
Neuroscience, 209, 177, nr. 17, maart 2011, F. Zhang e.a.

Voeding:

Eiwitten in het eten zoals vlees en melkproducten remmen de opname en werking van Levodopa en het eten van minder eiwitten is daarom wel verstandiger. Vraag een consult bij een diëtiste!

Download hier de gratis PDF Richtlijn voeding bij de ziekte van Parkinson. Lees meer info over medicatiegebruik bij Parkinson....

Het verloop van de ziekte van Parkinson verschilt van persoon tot persoon en medicatie kan veel uitmaken.

FILMPJES: 

Als de filmpjes niet zichtbaar zijn , klik dan op de links

•  Wat is de ziekte van Parkinson
•  Parkinson voorlichtingsfilm Ziekte van Parkinson "Patient worden kan altijd nog...
•  de ziekte van Parkinson filmpje
•  De ziekte van Parkinson - Voor mekaar
• Film Ziekte van Parkinson Momy4you.mp4 (dr.Bas Bloem vertelt)

Een van de mogelijke oorzaken

Het gebruik van bestrijdingsmiddelen in de landbouw vergroot de kans op Parkinson. Dit bleek uit onderzoek van tv-programma Zembla, dat  20 september 2019 werd uitgezonden.
Hoogleraar epidemiologie Roel Vermeulen (Universiteit Utrecht) zegt: "Mensen die werken met pesticiden in de landbouw, hebben gemiddeld 60% meer kans op het krijgen van de ziekte van Parkinson". In Frankrijk is Parkinson onder agrariërs sinds 2012 erkend als beroepsziekte, aldus Zembla.

Het middel Maneb is verboden en het middel Mancozeb, dat voor de helft overeenkomt met Maneb, mag gewoon gebruikt worden. De Utrechtse hoogleraar toxicologie, Martin van den Berg zegt in Zembla: „Van Maneb is bekend dat het een verhoogd risico geeft op Parkinson. Daarmee valt Mancozeb in dezelfde, verdachte groep.” Lees meer.

Meer info

• ParkinsonPlaza

• Parkinson vereniging Parkinson.pdf
• Parkinson vereniging.nl over behandeling bij Parkinson
• stichting Parkinsonfonds over tips en behandeling bij Parkinson
• Ziekte van Parkinson.net alles over Parkinson
• Stichting Tremble  van en voor Parkinsonpatiënten, welzijn en zorg bevorderend + weetjes

• Nationaal Kompas Volksgezondheid NL (RIVM)over Parkinson

• NHG standaard over Parkinson (niet in lekentaal)

• NHG standaard Nederlands Huisartsen Genootschap over Parkinson richtlijn diagnostiek (niet in lekentaal)

• Thuisarts.nl over Parkinson

• Thuisarts.nl over verschijnselen van Parkinson

• Spreekuurthuis Parkinson

• Alzheimer Nederland over Parkinson

• Apotheek.nl over Parkinson

• UMCG over behandelingsmogelijkheden bij Parkinson

• ParkinsonNet voor zorgverleners voor de laatste ontwikkelingen en betere afstemming en kwaliteit in zorg

• www.Parkinson-Zorgzoeker.nl

• Jopark: wil jongeren met Parkinson een hart onder de riem steken

• Pdcreativity: site waarmee de therapeutische waarde van creativiteit wordt ontdekt, ondersteund en aangemoedigd

• Salsaventura: vermeldt alle dansscholen die cursussen Salsadansen verzorgen voor mensen met Parkinson;