Reuk- en smaakstoornis
Bij veel neurologische aandoeningen komen reuk- en smaakstoornissen voor. De reuk- en smaakzenuwen liggen wel van elkaar af maar de functies reuk en smaak hangen nauw samen.
Niet meer kunnen ruiken
Permanent of tijdelijk niet meer kunnen ruiken (anosmie) komt voor als de reukzenuwen beschadigd zijn door het hersenletsel.
Daarnaast kan het hersengebied (middelste deel van de temporaalkwab/ slaapkwab) die zorgt voor de waarneming van geuren, beschadigd zijn (sensorineurale stoornis). Ten slotte kan de hersenstam beschadigd zijn en de zintuiglijke waarneming niet meer doorgeven.
Er zijn mensen bij wie het reukvermogen zich langzaam of bij vlagen herstelt, maar er zijn ook mensen bij wie dat niet het geval is. Dat hangt van de aard van het letsel af.
Geur- of smaak niet meer herkennen
Bij sommige hersenletsels kan iemand de geur- of smaak niet meer herkennen /identificeren. Dat heet reuk-agnosie. Hierbij is geen sprake van geheugenverlies. De zintuigen zijn nog intact. De persoon bijvoorbeeld ruikt wel het gas, maar weet de betekenis ervan niet, waardoor de gaskraan niet dicht gedraaid zal worden.
Teveel ruiken en teveel proeven
Bij zintuiglijke overprikkeling kan iemand teveel ruiken en teveel proeven. Geuren kunnen onverdraaglijk worden. Voorbeelden zijn het te sterk waarnemen van parfum, etensluchten, lichaamsgeur, straatlucht enz.
Het eten smaakt zo anders
Door hersenletsel kan het eten ook ánders smaken en het komt ook voor dat mensen andere dingen lusten dan voor het letsel. Dat kan soms leiden tot (snelle) gewichtsafname.
Genieten
Zonder reuk lijkt al het eten smakeloos en flauw. Bij het onderscheiden van smaak is geur nodig. Zonder reuk en smaak verlies je het vermogen te genieten van eten, drinken en van prettige geuren. Stel je de impact eens voor dat je niet meer kan genieten van je eten. Waarvoor zou je nog naar een restaurant gaan? Zou je nog kokkerellen of een taart gaan bakken? Zou je je de geur van bos, zee, bloemen, vers gemaaid gras niet enorm missen?
Alarmering
Geur en smaak hebben daarnaast een belangrijke signaleringsfunctie. Ze waarschuwen voor bedorven eten, brand-, gaslucht, potentieel gevaarlijke chemische stoffen en gassen enzovoorts.
Zeefplaat
De bovenkant van de neusholte wordt gevormd door een bot dat de hersenen van de neusholte scheidt. Dat bot heet de zeefplaat. Uitgroeisels van zenuwcellen (bulbus olfactorius) vormen daar samen de reukzenuw (nervus olfactorius).
Een breuk in de zeefplaat of een abces of kwaadaardig gezwel vlakbij dit bot leidt tot beschadiging van de reukzenuwen. Smaakzenuwvezels, die met de smaakzenuwen (nervus facialis en nervus glossopharyngeus) zijn verbonden gaan via de hersenstam naar de hersenen, naar het slaapbeenkwab.
In het geval dat een gezwel de oorzaak was van reuk- en smaakverlies kan het operatief verwijderen van dit gezwel de smaak en geur helaas niet terugbrengen.
Neurologische oorzaken
Bestraling
Migraine
Schedelletsel, met name schedelbasisfractuur
Schade aan de aangezichtszenuw
Schade aan de reukzenuw
Schade aan de temporaalkwab (slaapkwab) of aan de hippocampus
Woordverklaring
Geur:
Anosmie Onvermogen om reukprikkels waar te nemen
Cacosmie Een onaangename verkeerde smaak proeven of geur ruiken
Hyposmie Verminderd vermogen reukprikkels waar te nemen
Hyperosmie Toegenomen vermogen reukprikkels waar te nemen
Dysosmie Veranderde waarneming van reukprikkels
Euosmia Een prettige verkeerde smaak proeven of geur ruiken
Parosmia Verkeerde smaak proeven of verkeerde geur ruiken
Phantosmia Iets proeven of ruiken zonder een aanwezige bron
Reuk-agnosie Onmogelijkheid om reukprikkel te identificeren /classificeren
Smaak:
Ageusie Onvermogen om smaakprikkels waar te nemen
Hypogeusie Verminderd vermogen smaakprikkels waar te nemen
Hypergeusie Toegenomen vermogen smaakprikkels waar te nemen
Dysgeusie Veranderde gewaarwording van smaakprikkels
Smaak-agnosie Onmogelijkheid om smaakprikkel te identificeren /classificeren
Toelichting
Bij parosmie wordt wel onderscheiden het ervaren van onaangenaamste onjuiste geur of smaak (cacosmie), dan wel juist een plezierige, maar onjuiste smaak of geur (euosmie). Bekende triggers voor het optreden van parosmie zijn koffie, vlees, ui, tandpasta.
Verlies van reuk- en smaakvermogen kan zich voordoen bij een virale infectie.
Wanneer het proeven en ruiken zich herstelt, verdwijnt de parosmie, het ervaren van een niet passende smaak en geur, als eerste.
Het plotseling verlies van smaak en van reukvermogen is een bekend symptoom van een besmetting met COVID-19.
Phantosmie, zo bleek uit onderzoek, deed zich vooral voor onder mensen na een eerder traumatisch hoofdletsel, en onder mensen gediagnosticeerd met een psychiatrisch ziektebeeld, mensen die bekend zijn met temporale epilepsie en mensen bekend met het voorkomen van episoden van verstoorde geur- of smaakbeving voorgaande aan epileptische insulten.
Interessante links:
Bronnen:
Umami: Van Nieuw Amerongen, 1994; Lindemann, 1996; Spielman, 1998 en Ackerman en Kasbekar, 1997; Spielman, 1998
ntvt.nl/tijdschrift/tijdschrift_item/t/smaak_en_reukstoornissen
Farbman, Injury-stimulated neurogenesis in sensory systems. Adv Neurol 1997; 72: 157-161, Mott, Leopold. Disorder in taste and smell. Med Clin North America 1991; 75: 1321-1353, tastescience.com/, Small DM, Gerber JC, Mak YE, Hummel T. Differential neural responses evoked by orthonasal versus retronasal odorant perception in humans. Neuron. 2005 Aug 18;47(4):593-605
Een verslag over de resultaten van een onderzoek door AbScent, een patiëntbelangenvereniging voor mensen met vermindering van smaak- en geurvermogen. Zie https://abscent.org
https://monell.org/distinct-differences-exist-between-sense-of-smell-distortions-associated-with-covid-19-monell-center-researchers-find/?blm_aid=4752394