Hoofdstukken op deze pagina:

Gezonde slaap

De gezonde slaap is een bepaalde mate van onbewustzijn. De slaap wordt gereguleerd door  de biologische klok, ook wel het dag-nachtritme, bioritme of circadiaan ritme genoemd. Dat ritme wordt gereguleerd door de hypothalamus. De biologische klok reageert op lichtprikkels en als het donkerder wordt begint het met de aanmaak van het slaaphormoon melatonine in de pijnappelklier (epifyse). Ten dele is het bioritme erfelijk bepaald.

Een normale slaapcyclus kent 4 slaapstadia en elke slaapcyclus duurt ongeveer 90-120 minuten.  In een goede nacht kan iemand wel 4 tot 5 van die slaapcycli doormaken.

Fase 1 en 2 = lichte slaap – De overgang van wakker zijn naar in slaap vallen. De ademhaling wordt langzamer, de hartslag wordt wat langzamer en de lichaamstemperatuur daalt wat. De spieren ontspannen zich en soms trekken de spieren wat samen; de bekende schok of slaapstuip. Je wordt in deze fase wakker van geluiden. Deze fase wordt ook wel de Slow Eye Movements slaap genoemd (SEM. Kenmerkend is dat de ogen langzaam wegdraaien als iemand in slaap valt.

Fase 2 wordt soms al een diepere slaapfase genoemd en duurt ongeveer 30-40 minuten. Het is het begin van de echte slaap.

Fase 3 is de Delta slaap. Op een EEG (Elektro-encefalogram of hersenfilmpje) kan je de typerende langzame delta golven waarnemen (slow wave slaap). De Delta slaap is de zeer diepe slaap.
In deze slaapfase wordt groeihormoon aangemaakt en daardoor kan ons lichaam herstellen: het is goed voor de botten en er is herstel van spierweefsel. In het begin van de nacht duurt deze fase het langst en in de opvolgende cycli is dat korter.

Fase 4 is de REM slaap. REM staat voor Rapid Eye Movement. Typerend voor deze slaapfase is dat tijdens een droom de ogen heen en weer bewegen. In deze fase is, zijn de grote spieren van de ledematen, vanaf de nek (pons) naar beneden in een ontspanning. Ze worden slap als in een 'verlamming'. Daardoor kunnen de dromen niet door het lichaam uitgevoerd worden. Naarmate de nacht vordert worden de periodes met de REM slaap langer.

Naarmate iemand ouder wordt kunnen de diepe slaapfases korter worden en mensen hebben dan ook het gevoel minder uitgerust wakker te worden.

Als iemand goed slaapt spendeert die persoon 20-25% in de REM slaap. De andere fases worden Non-Rem slaap genoemd: NREM. In de Non-REM slaap zijn de spieren nog bewegelijk en vindt er niet veel activiteit in de hersenen plaats.
Bekijk een afbeelding slaapcycli

Afbeelding links :public domain By gif: en.user svg: Krzysztof Szymański (Krzysiu Jarzyna) - From en.wikipedia (permition granted by the creator, in the English Wikipedia), Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1708491 
Afbeelding rechts: By Schlafgut - Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=24139956

De slaap beïnvloedt:

• gezondheid
• ziekte
• prestaties, denkvermogen, vaardigheden, alert zijn, verkeersveiligheid
• emoties en emotieregulering

Gezondheid
Met name tijdens de diepe slaap worden de hersencellen ‘schoongewassen’. Overdag produceert ieder mens ‘giftige’ afvalstoffen, die afgevoerd moeten worden naar het lymfestelsel.

Daarin zijn bepaalde cellen heel belangrijk: de gliacellen. Vroeger dacht men dat ze alleen steuncellen waren en de ruimtes opvulden tussen de hersencellen. Maar tijdens de slaap worden de gliacellen langzaam kleiner waardoor de ruimte eromheen- gevuld met vloeistof- groter wordt. De gliacellen hebben waterstofkanalen en zo komt er door het proces van kleiner worden een vloeistofsysteem op gang. Daardoor worden de hersencellen schoongewassen.

Slaap is ook belangrijk voor het immuunsysteem. Slaap zorgt er voor dat er meer antilichaampjes aangemaakt worden die een rol spelen in het aanvallen van ziekteverwekkers. Slaap maakt ook het geheugen van het immuunsysteem sterker.

Chronisch slaaptekort en ziektes

Uit bevolkingsonderzoek is bekend dat chronisch slaaptekort verband houdt met hartziekten, diabetes type2, kanker, gewichtstoename, obesitas, depressie, angst - en stemmingsstoornissen en meer.

Risicofactor voor Alzheimer
Een slaapstoornis is niet alleen een risicofactor voor de ontwikkeling van een aantal psychische aandoeningen, maar het kan zelfs een vergrote de kans geven op het krijgen van de ziekte van Alzheimer. Dat wil zeggen als er chronisch en zeer langdurig tekort is aan slaap. De kleine afvalstoffen die schoongespoeld worden tijdens de slaap, zijn dezelfde gifstoffen die juist misgaan bij de ziekte van Alzheimer.

Alarmsignaal voor ernstige aandoening
Een slaapstoornis kan ook juist een alarmsignaal zijn van een ernstige psychische of lichamelijke (somatische) aandoening. Slaapklachten kunnen bijvoorbeeld een teken zijn van de aanwezigheid van neurologische en andere somatische problemen zoals hartfalen, artrose en de ziekte van Parkinson.

Schade in de darmen met ophoping schadelijke oxidanten, vroegtijdige dood?
Een slaapstoornis veroorzaakt zelfs schade in de darmen. Dat bleek uit een studie van de Harvard universiteit in 2020 waarbij fruitvliegjes (Drosophila) werden bestudeerd. Fruitvliegjes hebben opvallend genoeg veel overeenkomsten met menselijke genen. Waar normaliter gesproken een fruitvliegje 40 dagen leeft, stierven ze als ze wakker werden gehouden na 10 tot 20 dagen. Bij microscopisch onderzoek bleek dat er met name veel schade in de darmen van de fruitvliegjes te zien was. Daar hoopten zich schadelijke oxidanten op die de voortijdige dood veroorzaakten. Maar als de vliegjes anti-oxidanten toegediend kregen, bleven ze de volle 40 dagen leven, ondanks het slaaptekort. Dat kan voor de toekomst belangrijk zijn om gezondheid te bevorderen.
Ze afbeelding van marlin-prod.literatumonline
Sleepdeprivation = slaaponthouding

Prestaties, denkvermogen, cruciale fouten maken, verkeersveiligheid en jezelf overschatten

Slaap heeft ook enorme invloed op het denken en het kunnen uitvoeren van taken. Denk daarbij ook aan verkeersveiligheid. Iemand die 17-19 uur wakker is presteert net zo slecht op taken als iemand die twee glazen alcohol opheeft.

Als iemand vermoeid is, kan diegene eigenlijk geen cruciale beslissingen meer nemen.

Het bleek bij een onderzoek van 14 dagen lang dat mensen die 0 uur slaap kregen heel veel fouten maakten. Na drie dagen stopte het onderzoek voor hen. De groep die 4 uur slaap kreeg per nacht maakten over een langere  tijd gemeten ook heel veel fouten en zaten op het zelfde niveau als de eerste groep zonder slaap.
De groep die 6 uur slaap kregen per nacht, presteerden aanvankelijk beter maar ook na die 14 dagen bleek dat ze ook in de  gevarenzone terecht waren gekomen voor het maken van cruciale fouten, evenveel als een hele nacht helemaal niet slapen.

Echter opvallend was dat die groep zich eigenlijk niet zo moe of slaperig voelde en de mensen rapporteerden dat ze zich wel goed voelden. Het objectief kunnen beoordelen en inschatten van de eigen prestaties was weg! Deze mensen maakten immers allen cruciale fouten. Het overschatten van het eigen kunnen presteren na slaaptekort kan enorme consequenties hebben op bijvoorbeeld rijvaardigheid of het moeten leveren van topprestaties, zowel fysiek als in het denken.

Emoties en emotieregulering

Intensere emoties en minder effectieve emotionele beslissingen

Als iemand niet geslapen heeft kunnen de emoties intenser worden. De emotionele beslissingen kunnen minder effectief zijn of iemand kan de emoties niet reguleren.
De hersenschors van de voorhoofdskwab, waar het denkvermogen, de ratio zit, kan door slecht slapen minder goed functioneren en kan daardoor de emoties minder goed remmen. Het centrum van de emoties ligt in beide amydala ( in de linker- en rechterhersenhelft). De frontaalkwab (met name de mediale prefrontale cortex) remt normaliter de amygdala.

Angst en stemmingsstoornissen
Er is bewijs dat er een nauwe en oorzakelijke relatie is tussen slaap en de gevoelsstemming (affectieve hersenregulatie). Bijna alle stemmings- en angststoornissen komen samen voor met een of meer slaapstoornissen.
Ook hier spelen de amygdala een rol. Slaapgebrek houdt verband met een de verhoogde gevoeligheid (sensibilisatie) van de amygdala waardoor een versterkte angstreactie opgewekt wordt.
Een slaaptekort verstoort daarmee de verwerking van angst in het brein. Slecht slapen maakt mensen daarmee gevoeliger voor angststoornissen. De persoon wordt namelijk tijdens de slaap optimaal voorbereid op sociaal en emotioneel functioneren van de volgende dag.

Nabijheid en eenzaamheid
Door slaapgebrek kan er een verminderd vermogen om anderen nabij te voelen ervaren worden en een relatie kan daar onder lijden.
In een onderzoek bleek dat na een goede nacht slaap mensen andere mensen redelijk dicht bij lieten komen, maar na een slechte nacht slaap hielden mensen anderen meer op afstand. Dit kan forse gevolgen hebben op eenzaamheid na verloop van tijd.

Slaapbehoefte per leeftijd

Invloed van licht op slaap /biologische klok

Wist je dat het zien van licht invloed heeft op je biologische klok? Een klein groepje zenuwcellen reguleert de slaap door middel van lichtinval. Die zenuwcellen zitten samen in de suprachisamatische kern (SCN) of 'nucleus suprachiasmaticus', die zoals de naam al doet vermoeden, vlak boven het chiasma opticum ligt. Dat is waar de oogzenuwen elkaar kruisen. Vlakbij de ogen dus, die via lichtgevoelige cellen in het netvlies, het licht naar deze kern brengen.

De biologische klok zit dus letterlijk in je hoofd en is niet groter dan de punt achter deze zin.

Het zet de pijnappelklier aan om meer of minder melatonine (slaaphormoon) aan te maken Bij normale lichtintensiteit, bij LED licht of beeldschermlicht (het zogenaamde blauwe licht) wordt er via deze hersenkern minder melatonine afgegeven en wordt slaap geremd. Blootstelling aan fel licht laat in de avond verstoort dus het goed in slaap kunnen vallen.
Omgekeerd, verhindert een volledig verduisterde kamer je 's ochtends om goed wakker te worden.

De biologische klok verandert ook iets aan de lichaamstemperatuur. Die is 's avonds iets hoger en daalt gedurende de nacht. 's Morgens is deze het laagst. Wie het te warm heeft kan niet goed slapen. Maar wie koude voeten heeft kan niet in slaap komen. De spijsvertering gaat 's nachts ook op een lager pitje.

Ons slaap-waakritme gepaard gaat dus gepaard met een dag-nachtritme /biologische klok).

Wintertijd / zomertijd / tijdzones en nachtdiensten
Wie weleens gereisd heeft weet dat een jetlag kan ontstaan doordat je in een andere tijdzone leeft. Een jetlag is een verstoring van het slaap-waakritme.
Mensen die tijdens de nacht moeten werken ervaren ook zo'n verstoring van de biologische klok, zowel de eerste nacht(en) en óók als ze weer om moeten schakelen naar het leven overdag.
In Europa gaan stemmen op om de wintertijd en zomertijd af te schaffen. Teveel mensen raken een periode hun slaap-waakritme kwijt. Mensen die hier gevoelig voor zijn, zijn bijvoorbeeld mensen met hersenletsel. Ook van baby's en kleine kinderen is bekend dat zij moeite kunnen hebben met het omschakelen naar zomertijd, en in iets mindere mate, wintertijd.

Tips voor het omschakelen naar wintertijd:
Omdat de biologische klok, je slaap-waakritme, zo beïnvloedbaar is met licht kun kun je daar een beetje mee spelen! Je verschuift de biologische klok heel rustig als je ’s avonds iets langer licht tot je neemt en ’s morgens niet meteen de lampen aan doet of op je beeldscherm kijkt. Als je de gordijnen nog niet meteen opent, maar het een uurtje wat schemerig houdt went de biologische klok rustig en schuift op naar een later tijdstip. 
Ga een week van tevoren iedere dag een kwartiertje later eten, en iets later naar bed. Probeer 's morgens nog wat te schemeren. Ga de avond voor de wintertijd ingaat een uur later naar bed, zodat je zondag op je ‘normale’ uur wakker wordt. 
In het najaar gaat de klok een uur naar achteren. Officieel moet de klok om 3 uur 's nachts naar 2 uur 's nachts verzet worden. In de winter zitten we meer in ons natuurlijke ritme.

Tips voor het omschakelen naar zomertijd:
Doe precies het omgekeerde als boven: Ga iedere dag een kwartiertje eerder eten en een kwartiertje eerder naar bed. Schemer 's avonds wat eerder, vermijd blauwe licht (beeldschermen!) en LED-lampen! In de ochtend doe je de gordijnen meteen open en kijk in het licht! In het voorjaar gaat de klok een uur vooruit. Officieel moet de klok om 2 uur 's nachts naar 3 uur 's nachts verzet worden. Mensen met hersenletsel bijvoorbeeld, hebben iets meer moeite met het omschakelen naar zomertijd omdat we in de winter meer in ons natuurlijke ritme zitten.

Wanneer moet je bij slaapproblemen een specialist raadplegen?

Het is het aan te raden om naar een slaapspecialist te laten verwijzen:

• bij ernstige slaperigheid overdag.
• als iemand risicofactoren heeft voor slaapapneu (bijv. slaperigheid overdag en hoofdpijn bij opstaan na hersenletsel of bij snurken en zwaarlijvigheid)
• voor ongebruikelijk of gevaarlijk gedrag tijdens de slaap (bijv. REM-slaapgedragsstoornis).
• in gevallen van slapeloosheid die niet reageren op de gebruikelijke gedragsbenadering of medicatie.
• voor atypische symptomen of voor ongevoeligheid voor de behandeling.

Slaapstoornis door hersenletsel

Een slaapstoornis als gevolg van NAH (Niet Aangeboren Hersenletsel) blijkt vaker voor te komen dan tot voor kort werd gedacht. Slaap is nodig om de concentratie en het denkvermogen te houden. Ook is slaap nodig voor de gezondheid, zie de alinea eerder op deze pagina.

Enkele voorbeelden die we in dit hoofdstuk gaan bespreken:

• teveel slapen (met de risico's!)
• niet in slaap kunnen vallen
• te vaak wakker en niet meer door kunnen slapen
• te kort slapen, te vroeg wakker worden
• ademstops (apneu zowel door obstructie in de keel of omdat de hersenen de longen onvoldoende aansturen) intense moeheid en zwaar hoofd overdag/ ochtend
• teveel koolzuurgas (hypercapnie)
• tandenknarsen
• intens dromen en slaapwandelen
• wilde bewegingen maken tijdens de slaap
• krampen in de benen.
  
  

Wees alert bij letsel in deze hersengebieden:
Bij de volgende hersengebieden moet gecheckt worden of er afwijkingen zijn:

• hersenstam met daarin
  • de middenhersenen = mesencephalon,
  • brug van varol= pons
  • verlengde merg=medulla oblongata
• pijnappelklier = epifyse
• hypofyse
• hypothalamus
• middenrif zwakte of verlamming = diafragma disfunctioneren of diafragmaparese. Wordt het middenrif voldoende aangetuurd door de hersenen? Dit kan met een poliklinische nachtelijke registratie gemeten worden. Zijn er tijdens een registratie meerdere ademstilstanden in de nacht?

Wordt iemand wakker met hoofdpijn? Is iemand te moe om de dag door te komen?

Van een slaapstoornis spreekt men pas als iemand langer dan een maand slecht slaapt en hier overdag last van heeft.
Een goede behandeling van slaapstoornissen na hersenletsel leidt meestal tot verbetering van cognitieve en psychologische problemen en verbetering van de energie c.q. werkprestaties. Ook kan een goed behandelde slaapstoornis hoofdpijnklachten en een aanwezige depressie verminderen en ernstige lichamelijke complicaties voorkomen. Teveel of te weinig slapen kan volgens een studie het geheugen beïnvloeden.

Bij welke hersenaandoeningen?

Traumatisch herenletsel: 40-65 % van de mensen met traumatisch hersenletsel klaagt over slapeloosheid. Studies tonen aan dat slaapstoornissen zich drie maal vaker voordoen bij mensen met traumatisch hersenletsel dan bij gezonde mensen. Ook mensen met een beroerte /hersenbloeding of infarct kunnen slaapproblemen krijgen.

Beroerte/CVA: Er worden schattingen gedaan van 60% van mensen met een beroerte. Met name van mensen met een hersenstaminfarct of hersenstambloeding is bekend dat zij slaapstoornissen ontwikkelen.

Omgekeerd kan een slaapapneu (ademhalingsstilstand in de slaap) ook een herseninfarct veroorzaken!


Neurodegeneratieve ziekten
Kenmerkend voor neurodegeneratieve ziekten als de ziekte van Parkinson en multi-systeem atrofie (MSA) zijn slaapstoornissen. Dat zijn met name de REM-slaap gerelateerde stoornissen.
Een REM-slaapgedragsstoornis is ook een voorspeller van neurodegeneratieve aandoeningen.
Bij 70 tot 80% van de mensen die een REM-slaapgedragsstoornis heeft, ontwikkelt zich een neurodegeneratieve stoornis (alfa-synucleïne stoornis) binnen een termijn van zo'n tien tot twaalf jaar.

De ziekte van Parkinson valt onder deze neurodegeneratieve stoornis, maar ook MSA en Lewy body dementie.
Een REM-slaapgedragsstoornis heet in het Engels een rapid eye movement sleep behavior disorder, afgekort tot RBD.

REM-slaap stoornis met wilde bewegingen
De REM slaap is de droomslaap en is genoemd naar Rapid Eye Movement. Omdat de ogen kenmerkend heen en weer gaan tijdens een droomslaap. De andere spieren zijn helemaal slap. Iemand met een REM-slaap gerelateerde stoornis (REM-slaapgedragsstoornis) kan heel intens dromen en zelfs gaan slaapwandelen, omdat in tegenstelling met een normale REM slaap, de bewegingsspieren niet slap zijn. De dromen worden uitgeleefd / uitgebeeld met ongewoon veel en vaak wilde bewegingen en het maken van geluid zoals roepen en praten. Praten in de slaap heet sleep-talking of somniloguy.
Vaak heeft iemand verwondingen die hij of zij zich tijdens wilde bewegingen in de slaap heeft toegebracht. Ook een bed-partner kan uit bed geduwd worden of toegetakeld zijn tijdens de droom van de persoon met deze slaapstoornis

Slaapmedicatie kan problemen maskeren

Veel mensen met NAH krijgen wel slaapmedicatie om het inslaap probleem te verhelpen maar worden niet ingesteld op een normaal slaap-waakritme. Slaapmedicatie kan zelfs een onontdekte en onbehandelde slaapstoornis als CSAS, met in potentie (levens-)gevaarlijke gevolgen, verergeren.

Wij pleiten dus voor een goede diagnostiek als een persoon met hersenletsel blijft klagen over slaapproblemen. Adressen slaapcentra onderin deze pagina, even als centra thuisbeademing.

Slaapregistratie diagnostiek:

Teveel slaap

Er zijn onderzoeken verricht die opmerkten dat prestaties verslechterden bij korter slapen zoals we in het hoofdstuk Prestaties, denkvermogen, vaardigheden, alert zijn, verkeersveiligheid vermeldden. Andere studies hebben ook geheugenstoornissen en verminderde cognitieve functie aangetoond bij mensen die te veel slapen.
Mensen die meer dan negen uur sliepen hadden 21% meer kans op obesitas dan normale slapers volgens Canadese onderzoekers Chaput et al.

Er wordt in een Chinees onderzoek een link gelegd met teveel slaap en een grotere kans op hartinfarcten en beroerte / CVA, namelijk een toename van het risico op beroertes of hartfalen met maximaal 41 procent!

Een dutje overdag wordt in verband gebracht met een verhoogd risico op ernstige hartvaatziektes (cardiovasculaire aandoeningen) en sterfgevallen bij personen met meer dan 6 uur nachtrust, maar niet bij personen die  minder dan 6 uur per nacht slapen.

We blijven voor u op zoek naar nieuwe onderzoeken om u op de hoogte te houden!

Meerdere slaapstoornissen

In het algemeen worden slaapstoornissen ingedeeld in 1) parasomnieën en 2) dyssomnieën. We zullen na deze opsomming dieper ingaan op verschillende specifieke slaapstoornissen.

1) Parasomniën houden verband met abnormale verschijnselen of gedragingen tijdens de slaap.

• Veel bewegingen in de slaap als slaapwandelen (somnabulisme)

• Nachtelijke angstaanvallen (pavor nocturnus)

• Slaapdronkenschap (RBD = REM Behavior Disorder/ REM-slaapgedragsstoornis) dat o.a. ook wel bij MSA, de ziekte van Parkinson en Lewy body dementie gezien wordt

• Tandenknarsen (bruxisme) kan ook voorkomen bij ziekte van Parkinson en Huntington

• Praten in de slaap.(somniloguy)
  
  

2) Dyssomnieën houden verband met duur, de kwaliteit en het tijdstip van de slaap.

• Slaap-waak stoornissen o.a. narcolepsie met slaapaanvallen overdag die niet te weerstaan zijn. Ook abrupte spierverslapping aanvallen kunnen hierbij voorkomen.

• Restless legs syndroom RLS: onrust of krampen of kortdurende schokken in de benen -zelfs zonder dat iemand zich dit bewust is. RLS treedt vaak samen op met PLMD:

• PLMD Periodic Limb Movement Disorder. Bij de slaapstoornis Periodic Limb Movement Disorder (PLMD) maken de benen terwijl iemand slaapt opeens heftige, schokkende bewegingen. Dat gebeurt een aantal keren per nacht. Ook de armen kunnen bij sommige mensen plotseling buigende en strekkende bewegingen maken gedurende de slaap.

• Insomnia: problemen met in slaap vallen, te vroeg wakker worden en dan niet nogmaals in slaap kunnen vallen, vaak wakker.

• Circadiane ritme slaapstoornissen of CRSD: problemen met het slaap waak ritme en het tijdstip dat met in slaap kan vallen. Bijvoorbeeld het "uitgestelde slaapfase syndroom".

• Apneusyndroom: Een slaapapneu, verkort apneu, is een ademstilstand tijdens de slaap. Als iemand meer dan 5 keer niet ademt en langer dan 10 seconden tijdens de slaap, spreekt met van een apneusyndroom. Een apneu kan het hele lichaam beïnvloeden, omdat de organen onvoldoende zuurstof kunnen krijgen. Daarnaast kan iemand enorm moe blijven doordat het lichaam niet heeft kunnen herstellen in de nacht. Er bestaan twee soorten slaapapneus. OSAS of CSAS. Deze twee slaapapneus hebben een andere oorzaak. Bij slaapapneu denken de meeste mensen meteen aan snurkers. Maar niet iedereen weet dat door hersenletsel een vorm van slaapapneu kan ontstaan waarbij de hersenen de longen onvoldoende aansturen. We beschrijven nu beide vormen:
  
  

  • OSAS = Obstructieve Slaap Apneu Syndroom. De naam zegt het al. Er is een obstructie. Dat komt doordat de tong en zachte delen in de keel de ademhaling blokkeren. Tijdens de slaap kan de tong in de keel zakken door een slap strottenhoofd of een te slappe luchtpijp. Daardoor gaan mensen luid snurken. Een OSAS apneu door obstructie in de keel hals kan zelfs kans op een herseninfarct geven! Naast  het advies om af te vallen bij overgewicht  zijn er twee meest gebruikte behandelingen bij een obstructief slaapapneu syndroom (OSAS): het 'bitje /gebitsprothese' of ook wel mandibulair repositie apparaat (MRA) genoemd en Continious Positive Airway Pressure therapie (CPAP). DE CPAP is een apparaat dat geringe overdruk geeft, waardoor ’s nachts de luchtwegen worden opengehouden. Dat kan via een luchtslang naar een neus masker of neusmondmasker. Uit onderzoek blijkt dat een CPAP-behandeling het cognitief functioneren kan verbeteren bij OSAS patiënten die een beroerte hadden.
    
    

  • CSAS = Centraal Slaap Apneu Syndroom. Centraal betekent hier vanuit de hersenen. Dat komt doordat de hersenen onvoldoende signaal geven om te ademen in de slaap. CSAS wordt hieronder uitgebreid besproken. Iemand met deze vorm van apneu hoeft niet eens te snurken.

Centraal Slaap Apneu Syndroom, CSAS.

Als de hersenen te weinig prikkels geven om te ademen heet dat een centraal slaap apneu syndroom (CSAS).

Het ademhalingscentrum in de hersenen (verlengde merg in de hersenstam/ medulla oblongata) regelt het aantal keren dat je ademhaalt en hoe diep je ademt. Normaal gesproken reageren de hersenen op een stijging van koolzuurgas en afname van zuurstof waarna het signaal wordt af gegeven aan de ademhalingsspieren om te ademen.

Bij mensen met hersenletsel kan dit verstoord zijn. In het bijzonder bij mensen die hersenstamletsel hebben.

Ook mensen die zuurstoftekort hadden als oorzaak van het hersenletsel zijn kwetsbaar voor deze aandoening. Ook patiënten met multi-systeem atrofie (MSA) en de ziekte van Parkinson kunnen dit (ongemerkt) hebben.

Kenmerkend is de zeer grote moeite om in slaap te vallen, dat uren kan duren. De persoon wordt meermalen wakker als er niet geademd wordt uit een overlevingsreflex. Maar als dit zo vaak per nacht voorkomt dan is men enorm moe tegen de tijd van het opstaan uit bed.

Bij CSAS is de persoon níet per sé aan het snurken gedurende de slaap, wat wèl gebeurt bij mensen met het Obstructieve slaapapneu syndroom (OSAS). De ademhaling kan vertragen tot minimaal aantal per minuut als 2 tot 3 maal waar 12-16 maal normaal is en kan geheel stilvallen.

CSAS, het Centrale Slaapapneu Syndroom, komt zowel gemengd voor met OSAS, het Obstructieve Slaap Apneu Syndroom, maar komt ook alleen voor.

Mensen met CSAS hebben:

• Slaapproblemen waarbij men vaak wakker wordt, onrustig slaapt en niet in de diepe slaap komt
• Moeite met inslapen
• Slaperigheid of ernstige moeheid overdag
• Vaak hoofdpijn bij het ontwaken
• Niet uitgerust gevoel bij ontwaken
• Vaak aandrang om te plassen in de nacht
• Te weinig ademhalen (hypoventilatie) en daardoor mogelijk hypercapnie (te hoog koolzuurgas met name in de nacht, kan overdag normaal zijn)
• Lichamelijke klachten op langere duur die vaak eerder onverklaarbaar leken.

Hypoventilatie en hypercapnie

Hypoventilatie is het omgekeerde van hyperventilatie. Er wordt te weinig effectief geademd. Bij hyperventilatie zie je een te snelle ademhaling en te laag koolzuurgas (hypocapnie) en bij hypoventilatie juist het omgekeerde : een te langzame of stilvallende ademhaling en te hoge waarde van koolzuurgas (hypercapnie).

Teveel koolzuurgas / hypercapnie

Normaal gesproken leidt een stijgende koolzuurgas / koolstofdioxidespiegel tot een ademhalingsprikkel. Probeer maar eens in het zwembad onder water te blijven, de prikkel die maakt dat je naar boven wilt om lucht te happen is dezelfde prikkel die als een reflex maakt dat je naar zuurstof snakt en je sneller gaat ademhalen. Bij mensen met hersenletsel kan die prikkel om adem te halen vanuit de hersenen in de slaap wegvallen (Centraal slaapapneu syndroom /CSAS). De hersenen bij mensen met hersenletsel raken langzamerhand gewend aan het hoge koolzuurgas/ koolstofdioxide gehalte. Dit leidt echter tot verzuring van het bloed en sufheid.

Oorzaken hypercapnie
Slaapapneu

Genetische oorzaken
Zenuwaandoeningen en spierziekten zoals ALS (amyotrofische laterale sclerose), myasthenia gravis, Guillain Barrésyndroom
Hersenontsteking /encefalitis
Hersenstam beroerte
Overdosis opiaten of slaapmiddelen (benzodiazepinen)
Hypothermie (onderkoeling van het lichaam)
COPD. Hypercapnie kan gezien worden als complicatie bij mensen met COPD. Door het onvermogen goed uit te ademen, en er daardoor eigenlijk lucht in de longen achterblijft, kan minder koolzuurgas, CO2, worden uitgeademd.

Koolzuurgas is een afvalstof van ademhaling en kan problemen geven al dat onvoldoende afgevoerd kan worden. Slaapmedicatie kan de koolzuurstapeling of hypercapnie zelfs doen toenemen. Daarom is een goede diagnostiek van zeer groot belang.

Gevaar hypercapnie of teveel koolzuurgas

Hypercapnie leidt of kan leiden tot

• hoofdpijn
• verhoging van de bloeddruk
• hartkloppingen 
• spiertrillingen, (tremor en myoclonus) 
• verwardheid
• apathie , sufheid 
• insulten 
• bewustzijnsdalingen 
• coma of dood.

Bij hersenletsel patiënten met hypercapnie kunnen er verminderde motorische vaardigheden, depressie en geheugenstoornissen en zenuwpijnen zijn, al dan niet met stukken gevoelloze plekken op de huid of juist kriebelende stukken alsof er mieren over de huid lopen (neuropathie met paresthesie).

Behandeling CSAS en hypercapnie

Een diagnose CSAS met hypercapnie moet in een ziekenhuis gesteld worden. De huisarts kan naar een longarts verwijzen die in de regel naar een Centrum voor Thuisbeademing verwijst. Daarvan zijn er vier in Nederland: Groningen, Maastricht, Rotterdam en Utrecht. In het vooronderzoek kan al een nachtelijke thuismeting gedaan worden, een slaapregistratie.

De behandeling van hypercapnie hangt af van de ernst van de aandoening, maar ook van de onderliggende oorzaak.

Als een diagnose Centrale Slaapapneu /CSAS met nachtelijke ademhalingsstilstand en stijging van het koolzuurgas (hypercapnie) wordt gesteld, kan de patiënt ingesteld worden op medicijnen of ingesteld worden op BiPAP of Bilevel/Biphase machine.
Daarbij wordt geademd middels een neuskap met gesloten mond en worden zowel de inademing als de uitademing gereguleerd. Als de patiënt goed is ingesteld kan hij of zij leren omgaan met de machine en kan daarna thuis beademd worden gedurende de nacht. Soms wordt een andere behandeling overwogen.

Een moderne BiPAPmachine is een klein apparaat.

Excuses Reclame: Zonder kunnen we deze site niet bekostigen. We werken zonder budget met hart voor hersenletsel.

Download hier de PDF over slaapstoornissen of apneu:

Relevante links

Het Slaap Informatie Centrum geeft informatie over slapen. https://www.slapen.com/slaapproblemen/

Centra voor thuisbeademing http://www.vsca.nl/thuisbeademing/centra-voor-thuisbeademing/

http://docplayer.nl/3747463-Slaapstoornissen-als-de-nacht-geen-rust-geeft.html

http://www.chronomed.nl/factsheet.php?id=35

http://www.umcutrecht.nl/nl/Ziekenhuis/Afdelingen/Centrum-voor-Thuisbeademing/Wanneer-komt-u-in-aanmerking-voor-thuisbeademing