Een prikkel is een brokje informatie dat binnenkomt via onze zintuigen; zien, horen, ruiken, proeven, voelen (externe prikkels) of via onze gedachten of ons lichaam (interne prikkels).

Filtermechanisme kapot

Het filtermechanisme wat normaal gesproken in een gezond mens prikkels filtert, is 'kapot' bij mensen met hersenletsel. De hersenen na hersenletsel kunnen vaak nog maar één prikkel tegelijk verwerken. Achtergrondgeluid is bijvoorbeeld funest voor mensen met overprikkeling. Het geluid of de stem dat iemand wil verstaan is één prikkel, en achtergrondgeluid erbíj is te veel*. [bron enquêtes hersenletsel-uitleg 2016 en persoonlijke mededelingen, dit valt onder copyright]

 
Vergaderingen, etentjes, verjaardagen bezoeken...het zijn regelrechte uitdagingen of onmogelijkheden voor mensen met hersenletsel. Het geroezemoes, mensen die je in de rede vallen, door elkaar heen praten, tikkende armbanden of kettingen, verschillende kleuren zien van kleding bijvoorbeeld, de helderheid of schelheid van de verlichting, de geur van koffie of van parfum en after-shave, maar ook een oplopende kamertemperatuur of juist kou, het gevoel dat je iets moet gaan eten, of de aandrang tot plassen.... Resultaat: FILE in je hoofd.

Teveel prikkels

Wanneer je als mens met hersenletsel, meer prikkels ontvangt dan je hersenen kunnen verwerken staan er ook nog onverwerkte prikkels in de file. Je zenuwstelsel maakt overuren om alle geluid, beeld, geur, beweging, gedachten een plaatsje te geven. De chaos die dat veroorzaakt kun je vergelijken met de drukte en geluiden tijdens de ochtendspits op de snelweg A4 wat ineens een smal landweggetje is geworden. Begint vervolgens je passagier tegen je te praten, dan is de chaos compleet.

Sommige mensen willen helpen door vragen te gaan stellen, heel veel vragen: "Waar heb je behoefte aan? Zal ik weggaan of wil je liever dat ik blijf en bijvoorbeeld lekker voor je ga koken? Dan moet ik nog wel even naar de winkel maar dat vind jij misschien wel even lekker, om dan mee te gaan, even lekker naar buiten of....?"

Het aanbieden van nog meer prikkels (bijvoorbeeld door te gaan praten tegen iemand die overprikkeld is en vragen te stellen) maakt het erger. Als je overprikkeld bent kun je niet meer zo goed reageren op nieuwe prikkels, je hebt niet de ruimte om goed na te denken en te handelen en je wordt uiteindelijk vaak ook overspoeld door emoties. (bron Zita Schwab, )

Drie categorieën in overprikkeling 
Zoals wij uit onze enquêtes vernamen:

• De vorm waarin direct de grens overschreden wordt. Bijvoorbeeld bij achtergrondgeluiden. Gevolg: Directe overprikkeling*.
• De vorm waarin prikkels zich opstapelen (file)* en ze op goed moment niet meer verwerkt kunnen worden*. Dan is er overprikkeling, met alle gevolgen van dien. Bijvoorbeeld: Als iemand het bijvoorbeeld wel een tien minuten volhoudt in gezelschap maar het dan teveel wordt. Je moet eigenlijk voorkomen dat het zover komt door binnen die tien minuten weg te gaan uit het gezelschap.
• De uitgestelde overprikkeling*: Met getrainde focus, wilskracht en adrenaline kun je namelijk een omgeving met veel prikkels (bijvoorbeeld een supermarkt) kort beter aan*. Maar dan kan de overprikkeling één of enkele dagen later er extra hard inhakken*, als een opgestapelde uitgestelde chaos*.

[bron enquêtes hersenletsel-uitleg 2016 en persoonlijke mededelingen, dit valt onder copyright]

Meer hersenactiviteit bij mensen met hersenletsel

Wetenschappers hebben ontdekt dat er bij een hersenletsel-getroffene méér hersencellen werken. 

Er zijn meer hersengedeeltes betrokken bij activiteiten dan voor het hersenletsel. Dat verschil is te zien met PET scans. Hersengedeeltes die normaal gesproken weinig activiteiten vertonen bij het verrichten van een activiteit worden na een hersenletsel wèl actief betrokken bij het denkproces.

Dit vergt vele omleidingen en energie. Daarom is de reactie vaak iets trager bij een hersenletsel-getroffene en vergt het méér energie. Voor elk hersensignaal tussen hersencellen is elektriciteit nodig, dat opgewekt moet worden en dát kost energie waar iemand moe van kan worden.

Stapeleffect 

Ongeacht welke vorm van overprikkeling; cognitief*, emotioneel* of zintuiglijk*, er is onderling een stapeling effect*. Als iemand cognitief teveel prikkels heeft moeten verwerken door bijvoorbeeld een te drukke weekagenda, dan zal diegene sneller emotioneel of zintuiglijk overprikkeld kunnen raken. Het omgekeerde is ook waar; als iemand zintuiglijk overprikkeld is zal bijvoorbeeld het cognitief presteren negatief beïnvloed zijn of is iemand emotioneler*.

Wist je dat neurofatigue (moeheid na hersenletsel ) bijna altijd hand in hand gaat met overprikkeling? Er vindt ook een stapeleffect plaats tussen verschillende overprikkelingsvormen*.[bron enquêtes hersenletsel-uitleg 2016  en persoonlijke mededelingen, dit valt onder copyright]

Stel je als het ware een maatbeker voor die aangeeft wanneer 'de maat vol' is. Bijvoorbeeld bij 100 "cc". Heb je als het ware 70 "cc" cognitieve overprikkeling door een te volle dagtaak, of een sociale gebeurtenis, dan past er nog maar 30 "cc" geluidoverprikkeling bij. De dag daarna kunnen de verhoudingen weer heel anders zijn. Dat maakt het voor de omgeving lastig te begrijpen...: "Gisteren kon je minder geluid aan en nu kan je het wel????" Ja! Overprikkeling fluctueert en is afhankelijk van de maat die vol is en of er al moeheid was.

Bij de tweede prikkel bijvoorbeeld een tweede geluidsbron of een taak erbij gaat het mis. Iemand raakt overprikkeld. Hoe meer stapeling, hoe erger. Lees ook over de lepeltheorie bij hersenletsel/ NAH.

Als je ouder bent van een kind met overprikkelingsklachten, spreek dan een systeem af om aan te geven in welke fase hij /zij zit. Bijvoorbeeld:

Groen; alles oké.

Oranje: het wordt me teveel.

Rood overload, ik moet onmiddellijk weg hier. 

Inventariseer je eigen overprikkelingsvorm

Als eerste moet je je eigen overprikkelingsvorm leren herkennen..*

Is dat vooral op het gebied van:

• horen*,
• zien*,
• voelen*,
• ruiken*,
• tast en aanrakingen voelen, bewegingen voelen, bewogen worden*,
  
• bewegingen zien*, evenwicht*, proprioceptie*,
  
• veelheid van van er gezegd wordt*, of aan je gevraagd wordt*,
  
• veel moeten onthouden*, multitasken*
• veelheid van eigen gedachtes of frustraties 

We hebben een inventarisatielijst gemaakt van alle overprikkelingsvormen. Download dat, print het uit en leer zo al doende je vormen van overprikkeling herkennen. Met het erkennen heb je stap 1 gezet naar de aanpak.
[bron enquêtes hersenletsel-uitleg 2016 en persoonlijke mededelingen, dit valt onder copyright]

Op de plaats rust

Terug naar al dat verkeer van de autosnelweg A4 op ons landweggetje. Duurt het niet te lang, dan kun je het wellicht behappen. Houdt de drukte aan, komen er meer prikkels bij, dan raak je ernstig overprikkeld. Stilte en rust nemen – en geven – is dan de enige oplossing*. [bron enquêtes hersenletsel-uitleg 2016 en persoonlijke mededelingen, dit valt onder copyright]

Rust inbouwen in je weekagenda is het eerste begin. Houd ook rekening met de tijd die je nodig hebt om weer recht te trekken na een overprikkeling. Bijvoorbeeld de overprikkeling die onvermijdbaar is, bouw dus ook "hersteltijd" in.
Houd je zoveel mogelijk aan je rust- en standaard activiteitenschema. De meeste ergotherapeuten kunnen je helpen met zo'n weekschema maken.

Je kunt hier meer inzicht in krijgen door gebruik te maken van bijvoorbeeld de Activiteitenweger en door leren keuzes te maken. Download de Activiteitenweger-app in de App-store!
 

Gevolgen op de lange termijn

Mensen die nog niet zo goed hebben geleerd om te gaan met prikkels lopen het risico op chronische vermoeidheid (prikkels verwerken is keihard werken), stemmingswisselingen en verslavingen en enorm veel lichamelijke aandoeningen*. Lange termijn overprikkeling kun je efficiënt voorkomen door het verminderen of vermijden van dagelijkse prikkels. [bron enquêtes hersenletsel-uitleg 2016 en persoonlijke mededelingen, dit valt onder copyright]
* Zie de pagina rust in je zenuwstelsel.

Herkennen en erkennen

Het leven na hersenletsel kan zo veranderd zijn dat je de logica van gevolgen en oorzaken weer moet leren kennen. Het nog niet kúnnen accepteren dat bepaalde zaken niet meer kunnen zoals voor het letsel, kan het verdriet (stress of irritatie, onmacht tot zelf  agressie) bij overprikkeling verergeren. Het woord overprikkeling op zich, is bij velen niet eens bekend, of wordt onderschat.

Mild hersenletsel, grote impact

Vergis je niet, ook een zogenoemde kleine beroerte en zelfs een hersenschudding kan grote gevolgen hebben. Na verloop van tijd bemerk je dingen als snel oplopende irritaties bij normale, huiselijke geluiden. Daarbij komen gevoelens van onmacht, boosheid, verdriet en frustratie. Om over rouwverwerking nog maar niet te beginnen. De wereld verandert niet. Het enige wat je kunt doen is jouw zorgen delen, begrip vragen en prikkels reduceren en pauzeren.

Eigen plek creëren

Een prikkelarme omgeving kun je niet afdwingen. Een plekje voor jezelf wel. Niet alleen een fysieke ruimte waar je alleen kunt zijn om tot rust te komen. Ook de dagen gestructureerd invullen, met voldoende pauzemomenten en een overzichtelijke weekindeling. En een dag nietsdoen? Aanrader!

Programma’s prikkelregulatie

Professionals als cognitie- en ergotherapeuten, neuropsychologen en woonbegeleiders bieden regelmatig prikkel-regulerende programma’s aan. Zie ook onze pagina moeheid. Deze programma's gericht op balans brengen in belastbaarheid en belasting zijn zeker aan te raden.

Echte therapieën zijn er nog niet of zijn niet wetenschappelijk bewezen of richten zich op een andere doelgroep zoals de SPD Sensory Processing Disorder, een ontwikkelingsstoornis uit het autismespectrum en benoemd in de DSM 5; Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen. Maar SPD mag niet verward worden met zintuiglijke overprikkeling bij hersenletsel.

De sensorische integratie therapie is ontwikkeld voor kinderen met de eerder genoemde ontwikkelingsstoornis. Deze therapie kan van waarde zijn op het gebied van duizeligheid en evenwicht of de zogenoemde verstoorde proprioceptie (houdingszin) bij hersenletsel, maar het kan echter niet helpen om geluiden en beelden te leren 'integreren'.

Er zijn vele hulpverleners die menen dat overprikkeling op het cognitieve vlak ligt, op het gebied van concentratie en het niet kunnen richten van aandacht. Zij zullen menen dat je het concentratievermogen kunt trainen.
Wat wij van duizenden mensen terug hoorden* is dat er met het opbrengen van gerichte focus een uitgestelde reactie kan komen*. Het ‘gevaar’ schuilt erin alleen te kijken naar het directe te trainen resultaat zoals boodschappen doen*.

Met getrainde focus en wilskracht kun je namelijk een omgeving met veel prikkels (bijvoorbeeld een supermarkt) kort beter aan*. Maar dan kan de overprikkeling één of enkele dagen later er extra hard inhakken*, als een opgestapelde uitgestelde chaos*.
Mensen kunnen dan alsnog na een uitgestelde periode misselijk* van moeheid* worden of andere fysieke klachten van overbelasting*. Mensen met hersenletsel kunnen in een hyperfocus komen*.

Het ‘aanzetten’ van de hyperfocus is meestal niet iets wat vanzelf gebeurt. De hyperfocus heeft ook een nadeel dat het schakelen naar een andere taak nauwelijks lukt*. Dat kan weer tot gevaarlijke situaties en erge vermoeidheid leiden.*

Bron enquêtes Hersenletsel-uitleg 2016 Alle tekst valt onder copyrightbeleid!© kopieer deze tekst niet ©

Bedenk dat de mens met NAH en prikkelovergevoeligheid de ware professional is. Lotgenotencontact kan hierbij zijn waarde bewijzen. Zie onze (geheime) Facebook groep Overprikkeling bij hersenletsel NAH. Geheim betekent dat niemand kan meelezen.

Nut en beperkingen

In diverse revalidatiecentra of modules bij zorgaanbieders leer je langzaam aan met meer prikkels om te gaan. Dat kan zijn in een nagebouwde supermarkt maar ook het oefenen van strategieën om te leren plannen, het overzicht te bewaken en de veelheid aan prikkels gedoseerd toe te laten.

Nuttige zaken, toch is voor velen een prikkelarm leven leiden de enige oplossing*. Thuis. Zodra je echter te maken krijgt met ziekenhuisopname, verbouwing of narigheid in de directe omgeving dan kun je hoeveelheid prikkels niet meer controleren*. Dit kan acute uitputting tot gevolg hebben*. [bron enquêtes hersenletsel-uitleg 2016 en persoonlijke mededelingen]

Preventie

Download een kaartje wat snel aan anderen uitlegt dat je aan overprikkeling lijdt, lamineer het en draag het bij je. Als je overprikkeld raakt kan je het tonen, maar je kan het ook preventief inzetten. Voorbeeld:

Tips

Download de checklist en ontdek welke vormen van overprikkeling je kent. Herkennen is stap 1.

Vraag het bezoek of omstanders niet te hard te laten praten, wel rustig en duidelijk.
Praat niet door elkaar heen.

Geef in gezelschap één iemand de verantwoording op te letten op oogsignalen van de persoon met geluidovergevoeligheid- laat met handsignaal de anderen het gesprek centraal houden. Als iemand met overprikkeling wegkijkt en oogcontact vermijdt is dat een signaal van overbelasting*.[bron enquêtes hersenletsel-uitleg 2016 en persoonlijke mededelingen]
Probeer lachsalvo's te vermijden.

Gebruik alternatieven voor een gesprek:
Brieven schrijven, e-mailen of chatten (internet).
Probeer geluiden van servies en bestek te beperken of neem plastic bestek/bordjes.
Vraag of er nog zaken zijn waarmee u de last geluidovergevoeligheid kunt verminderen.

Neem geen drukke kinderen, blaffende/onrustige honden en andere druktemakers mee.
Kom niet met klakkende hakken en rinkelende sieraden op bezoek.
Is het moeilijk om met deze zaken rekening te houden, maak het bezoek dan niet te lang.

Zet geen (achtergrond-)muziek of tv aan.
Draai geen machines op de achtergrond (was- en afwasmachine). ook koffiemachines en waterkokers zijn berucht ook al is de duur beperkt

Probeer een (kleine) ruimte vrij te houden waar degene met geluidovergevoeligheid desgewenst  in stilte kan laten bijkomen.

Bedenk wat je samen wèl kan doen i.p.v. niet meer als sociale contacten- feestjes -of verjaardagen niet meer gaan

Begrip en het meewerken van de omgeving is essentieel.

Waar je wel invloed op kunt uitoefenen: doe dat dan! Probeer interne prikkels als eigen gedachten of frustratie te minderen, door los je los te rukken van een gedachte en niet te blijven malen.

Luister goed naar jezelf. Anderen horen dat niet dus neem je eigen signalen van overprikkeling serieus. Deel je problemen of meld het op een zo rustig mogelijke manier waar je hinder van hebt. Doseer je energie en taken. Wissel taken af met rust. Probeer je ademhaling wat omlaag te krijgen met buikademhaling.

Alternatief plan of escape route

Ook is het goed om vooraf een plan te maken als je ergens naar toe moet gaan waar prikkels te verwachten zijn. Bedenk vooraf wat je oplossing is om bijvoorbeeld weg te kunnen gaan, of een ander alternatief. Het blijkt namelijk dat als je eenmaal overprikkeld bent, je niet meer helder kunt nadenken. 

Vind jouw balans

Deel je zorgen en geef je grenzen aan! Maak de mensen om je heen bewust van jouw overgevoeligheid voor prikkels. Samen sta je sterker en met elkaar vind je de juiste balans. Zorg zelf voor voldoende rust, creëer letterlijk en figuurlijk ruimte voor jouw behoeften en behoud regelmaat. Maak je persoonlijke Rust-Ruimte-Regelmaat strategie en informeer je naasten. Alleen door gedoseerd prikkels toe te laten en dit af te wisselen met prikkelarme hersteltijden vind je jouw balans. Lees over de lepeltheorie NAH.
Lees over hoe de buikademhaling iets van rust in een overprikkeld brein en lichaam kan brengen.

Hulpmiddelen als zonnebrillen en oordoppen worden door veel mensen met overprikkeling gebruikt. Dat geldt ook voor oordoppen op maat met speciale filters. Zie review pagina. 

Met andere woorden het is heel prettig prikkels te kunnen beheersen en te onderdrukken maar het is niet slim om dit lang en vaak te doen. Het teveel dragen van gehoorbescherming kan een averechts effect hebben, omdat er gewenning op kan treden en het mensen dan juist gevoeliger maakt voor geluid, als de bescherming een keer niet gedragen wordt.

We hebben een hele Kennisbank Overprikkeling met méér tips, als bonus voor de mensen die bij onze patiëntenbelangenorganisatie zijn aangesloten. Dat kost je geen geld. Het is gewoon gratis. We zijn helaas alleen nog via Facebook bereikbaar maar dan heb je meteen lotgenotencontact. Meld je aan via het mailformulier op de pagina Patiëntenbelangenorganisatie  FB

Patiënten belangen organisatie

Wij zijn nu officieel een Patiëntenorganisatie voor mensen met overprikkeling na hersenletsel en wij zijn aangesloten bij de Dutch Brain Council. Wij komen op voor jouw belangen bij de politiek en maatschappij zonder lidmaatschapsgeld, gewoon gratis.We kunnen alleen niet individueel helpen.

Meld je aan middels het mailformulier op de pagina patiëntenbelangen organisatie en wij houden je op de hoogte van doorbraken op wetenschappelijk gebied of op hulpmiddelengebied. Wij zijn aan het onderzoeken of we zelf een geluid-filterend apparaat kunnen gaan maken. Zie pagina FAQ.