We hebben een speciale pagina over FASD = Foetaal Alcohol Spectrum Disorder of Foetaal Alcohol Syndroom

Inleiding

Alcohol is slecht voor de hersenen. Het werkt verdovend op alle hersencellen, waardoor de communicatie tussen de neuronen vertraagt. Op de lange termijn zullen er hersencellen verloren gaan. Het verlies aan hersenweefsel kan al optreden na een korte periode van bingedrinken. Alcohol is giftig voor de hersencellen en veroorzaakt tekorten aan vitamine B1.

In deze video legt Erik Scherder begrijpelijk uit wat alcohol met de hersenen doet.

Invloed van alcohol:

Op korte termijn (onder invloed of direct na drinken):

• Verslechtering cognitieve vermogens zoals aandacht, geheugen, planning en zelfcontrole. Veel van deze functies hebben we nodig om onszelf veilig te houden. Daarom is autorijden of machines besturen na het drinken van alcohol heel onveilig.
• Toegenomen kans op agressie. Doordat alcohol je zelf-controle verslechtert, heb je jezelf minder goed in de hand.
• Alcoholvergiftiging (ook wel comazuipen). Dit treedt op bij heel veel drinken of al eerder bij mensen die heel gevoelig zijn voor alcohol.

Op de lange termijn:

• Schade aan witte en grijze stof in verschillende hersengebieden.
• Verslechtering van cognitieve vermogens zoals aandacht, geheugen, planning en zelfcontrole.
• Vergrote kans op dementie.
• Wernicke Encefalopathie (bij grote hoeveelheden alcohol).
• Syndroom van Korsakov (bij grote hoeveelheden alcohol).

Alcohol is schadelijk voor iedereen. Deze schade beperkt zich niet tot de hersenen, maar geldt ook voor heel veel andere lichaamsfuncties. Voor volwassenen adviseert de Nederlandse gezondheidsraad daarom om geen alcohol te drinken of in ieder geval niet meer dan 1 glas per dag.
Drink géén alcohol voor en tijdens je zwangerschap in verband met de kans op het Foetaal Alcohol Syndroom.

Jongeren en jongvolwassenen zijn extra kwetsbaar. De hersenen ontwikkelen zich tot men ongeveer 25 jaar is. Tot die tijd zijn ze extra kwetsbaar voor giftige invloeden. Overmatig drinken vanaf jonge leeftijd kan voor onherstelbare beschadigingen zorgen. Alcohol kan deze ontwikkeling verstoren. Niet alleen treedt er veel sneller schade aan de hersenen op, maar jongeren krijgen ook veel sneller een levensgevaarlijke alcoholvergiftiging. 

Drinken onder de 18 jaar wordt daarom sterk afgeraden. Wees er daarom als ouder duidelijk over dat je regel is dat je kind niet drinkt voordat het 18 is. Het is een fabeltje dat het goed zou zijn om jongeren ‘thuis te leren drinken’. Doe daar dus niet aan mee. Geef zelf thuis ook het goede voorbeeld. Ga bijvoorbeeld niet in hun bijzijn drinken.

Alcohol, hersengebieden en functies

Alcohol veroorzaakt schade aan verschillende hersengebieden. Alcoholgebruik heeft een effect op de structuur van het brein. Het heeft invloed op de kwaliteit van de zogenoemde 'grijze stof' in de hersenen. De grijze stof verwerkt informatie. Ook blijkt alcohol de 'witte stof' van de hersenen aan te tasten. Die bevat de uitlopers van zenuwcellen, en is in feite 'de bedrading' van het brein.

Het is een misverstand dat alleen stevige drinkers schade zouden lopen op hersenschade. Ook bij matig alcoholgebruik is er al een negatief effect te zien.
Stopt iemand echter volledig met het drinken van alcohol, en is iemand verder gezond en heeft geen vitaminetekort, dan kunnen de cognitieve beperkingen na verloop van tijd herstellen.

Hieronder beschrijven we hersengebieden en functies die verslechteren en verstoord worden door alcohol.

• Schade aan de frontale cortex (in het voorhoofd) zorgt voor een achteruitgang in sociale en intellectuele vaardigheden. Dit gebied is verantwoordelijk voor karakter(-vorming), persoonlijkheid, zelfcontrole en het sociale functioneren, maar ook voor doelgericht handelen, redeneren en problemen oplossen. 

• Door het verminderen van de zelfcontrole is er meer kans op impulsieve reacties zoals agressie. Ook zijn er minder remmingen o.a. om verder te blijven drinken. Het effect van alcohol draagt er dus direct aan bij dat mensen door blijven drinken. Het haalt de rem weg.

• De opslag van herinneringen gaat minder goed. Ook is het lastiger om te onthouden dat je nog iets wilde gaan doen. Je onthoudt bijvoorbeeld minder goed dat je nog een familielid zou gaan opzoeken.

• Bij hele grote hoeveelheden alcohol kunnen er black-outs ontstaan. Bij een black-out is er geen herinnering meer van een gebeurtenis of een avond met veel alcohol. Het is als het ware een gat in het geheugen.

• Door schade aan de hippocampus door langdurig drinken ontstaan er geheugenproblemen op de lange termijn. Het lukt dan minder goed om nieuwe informatie op te nemen, op te slaan en te leren.

• De invloed van alcohol op het cerebellum (de kleine hersenen), zorgt voor problemen met de motoriek, coördinatie en met het evenwicht. Een verstoorde coördinatie is al merkbaar wanneer iemand eenmalig stevig drinkt. Langdurig overmatig drinken kan leiden tot permanente beschadigingen.

• De medulla oblongata, (het verlengde merg in de hersenstam) is verantwoordelijk onder meer de ademhaling en hartslag. Bij veel drinken wordt dit hersengedeelte verdoofd  en kan iemand in coma raken en komen te overlijden. Dit wordt met name gezien bij binge drinkers. Zie het kopje hieronder hoe een acute alcoholvergiftiging te herkennen.

• De hypofyse is een klier die zich midden in het hoofd onder de hersenen bevindt. De hypofyse is verantwoordelijk voor een groot aantal hormonen, waaronder het groeihormoon. Veel drinken op jonge leeftijd kan daardoor o.a tot groeistoornissen leiden (afname groeihormoon). Voor een afbeelding welke hormonen verhoogd, verlaagd en gelijk blijven zie deze link.

Herken een acute alcoholvergiftiging

Comazuipen en alcoholoverdosis betekent hetzelfde als alcoholvergiftiging.  Dit is een levensbedreigende situatie. Een alcoholoverdosis heeft invloed op de ademhaling, bewustzijn, hartslag, lichaamstemperatuur en kokhalsreflex.

Een alcoholvergiftiging hangt samen met lichaamsgewicht (lager gewicht eerder kans), hersenvolume, het drinktempo en de maaginhoud.
Niet alle symptomen hoeven aanwezig te zijn!

• Persoon reageert niet meer op aanroepen, pijnprikkels
• Verwarring / desoriëntatie
• Slecht zicht
• Misselijkheid /Braken
• Diarree (kan ook afwezig zijn)
• Epileptische aanval (kan ook afwezig zijn)
• Langzame ademhaling (minder dan acht maal per minuut)
• Onregelmatige ademhaling (meer dan 10 seconden tussen het ademhalen)
• Kans op ademhalingsstilstand
• Blauwige huid of bleke huid
• Lage lichaamstemperatuur
• Flauwvallen
• Bewusteloosheid zonder gewekt te kunnen worden
• Kans op hartstilstand

Wat moet je doen bij een alcoholvergiftiging? Hoe te handelen?

Bel 112 vertel de symptomen die je herkent van bovenstaande lijst. Niet iedereen heeft het besef dat het een levensbedreigende situatie kan zijn! Vraag na of de persoon suikerziekte heeft om die oorzaak van wegraken uit te sluiten. De behandeling is ook anders.

Probeer de persoon wakker te houden en als die iets alerter is laat de persoon water drinken. (Pas als diegene zich niet kan verslikken). Leg de persoon op de zij (stabiele zijligging) als hij of zij niet kan zitten ook als de persoon niet aanspreekbaar is.

Houd de ademhalingswegen vrij. Houd de persoon warm. Geef geen koffie! Laat de persoon niet de roes uitslapen! Probeer niet het braken op te wekken want iemand kan in het braaksel stikken! Beadem als de ademhaling helemaal gestopt is.
Laat een arts verder handelen:
https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/acute_neurologie/acute_neurologie_bij_alcoholgebruik/acute_alcoholintoxicatie_bij_alcoholgebruik.html#uitgangsvraag                 

Wernicke encefalopathie

Levensbedreigend vitamine B1 tekort

Bij mensen die verslaafd zijn aan alcohol kan een tekort aan vitamine B1 (thiaminedeficiëntie) voor komen. Een potentieel levensbedreigende complicatie van zo'n tekort aan vitamine B1, is een Wernicke-encefalopathie.

Een Wernicke encefalopathie kan óók veroorzaakt worden door ondervoeding of door veelvuldig overgeven (door welke oorzaak dan ook), dat eveneens de opname van vitamine B1 (thiamine) verhindert. Het is een acuut en levensbedreigend ziektebeeld.

Kenmerkend zijn een drietal symptomen (triade):

1) verwarring, sufheid, psychische stoornis

2) coördinatieproblemen (ataxie), loopstoornissen

3) oogbewegingsstoornis, verlamming van de oogspier (oftalmoplegie) en/ of nystagmus (wiebelende ogen).

Klachten van gehoorverlies worden ook vermeld maar vallen niet onder 'de triade'.
Als er slechts twee kenmerken zijn van de Wernicke encefalopathie triade, plus een geschiedenis van ondervoeding, is dat ook een aanwijzing voor de diagnose.

Snel behandelen!

Indien snel behandeld wordt kan dit ziektebeeld restloos genezen. In deze fase kan door het geven van een flinke hoeveelheid vitamine B1, in de vorm van injecties of infuus het Syndroom van Korsakov nog voorkomen worden.

Indien onbehandeld, kunnen de klachten overgaan in het syndroom van Korsakov of kan iemand in coma geraken en komen te overlijden.

Hoe ontstaat een gebrek aan vitamine B1?
Vitamine B1 (thiamine) wordt niet in het lichaam zelf gemaakt, maar moet via voedsel opgenomen worden, zoals via graanproducten, aardappelen, eigeel, lever, melkproducten of peulvruchten. Mensen die teveel alcohol drinken, eten steeds minder. Dat komt o.a. door de suikers die zich in alcoholhoudende dranken bevinden en een bron van calorieën zijn.

Daarbij komt dat door alcohol de slijmvliezen van de darmen beschadigd raken waardoor de vitamine B1 niet goed opgenomen kan worden.

De lever, waar de vitamine B1 opgeslagen wordt, is door de alcohol vaak ook beschadigd. Er is dus sprake van een combinatie van factoren, waardoor er te weinig vitamine B1 in de bloedbaan opgenomen kan worden.

Hersenen worden aangetast
Met name een aantal structuren centraal in de hersenen worden aangetast: de thalamus en corpus mammilare /mammilaria.

Syndroom van Wernicke-Korsakov

Omdat het syndroom van Wernicke in 80 tot 90% van de gevallen voorafgaat aan het Syndroom van Korsakov spreekt men vaak over het syndroom van Wernicke-Korsakov.
 

Syndroom van Korsakov

Het syndroom van Korsakov is een hersenbeschadiging die ontstaat als mensen een Wernicke encefalopathie hebben doorgemaakt en niet op tijd behandeld zijn.
Door dit syndroom wordt een gedeelte van de hersenen aangetast.

Hierdoor ontstaat zeer ernstig geheugenverlies. De patiënt verliest vooral het vermogen om iets nieuws te leren, terwijl vaak ook het begrip van tijd gestoord raakt.

De executieve functies worden aangetast zoals planning, organiseren, probleemoplossend vermogen maar iemand kan ook het vermogen verliezen om voor zichzelf te zorgen.

Het gedrag van de patiënt verandert. Iemand wordt apathisch en de emoties vervlakken.

Iemand met Korsakov kan zich verbaal goed uitdrukken en een beeld van zichzelf schetsen dat heel aannemelijk klinkt, maar weinig met de realiteit van doen heeft.

Dat wordt ook wel confabuleren (fantaseren, verzinnen) genoemd, want van bewust liegen is meestal geen sprake.

Korsakov is een van de meest bekende aandoeningen van de hersenen bij teveel alcoholgebruik. Deze ziekte hoeft niet altijd pas na jarenlang drankmisbruik op te treden. Openbaarde deze ziekte zich voorheen meestal pas bij vijftigplussers, artsen hebben nu de eerste gevallen van Korsakov al bij twintigers vastgesteld.  

De linkjes naar filmpjes zijn:
Film 1 klik hier belevingsfilm GGZ Korsakov
Film 2 klik hier Korsakov patiënten steeds jonger

Digitaal College over Korsakov

Duidelijke uitleg van de expert op het gebied van Korsakov: dr. Klaas Arts:
https://www.youtube.com/watch?v=T6XmqpJ7bjE
https://youtu.be/XMTQN41GpSE

https://www.youtube.com/watch?v=pqjRCj5DIRs&t=454s

Dementie

Veel mensen weten niet dat alcoholgebruik ook dementie kan veroorzaken. De relatie met alcoholgebruik is voor verschillende soorten dementie gevonden. Vooral mensen die binge drinken (dus veel in korte periode) en zwaar en langdurig drinken lopen de grootste risico’s. Mensen met alcoholverslaving zijn een risicogroep, maar ook mensen zonder verslaving, die wel fors drinken moeten oppassen.

Daarnaast heeft alcohol een hele grote rol in het ontstaan van dementie onder nog relatief jonge mensen. Zo bleek uit een een groot Frans onderzoek onder mensen met dementie, dat er bij bijna 4 op de 10 jong dementerenden (voor 65ste levensjaar) een link met alcoholconsumptie was. 

In dit onderzoek bepleiten ze het belang van screening op alcoholgebruik door artsen vanwege alcoholgebruik als risicofactor bij medische aandoeningen zoals dementie.

Het Samenwerkingsverband Vroegsignalering Alcoholproblematiek heeft veel informatie en ondersteuning voor artsen. Praktische info voor tweedelijnszorg en alcoholproblematiek - SVA (herkenalcoholproblematiek.nl)

Stoppen of minderen met alcohol

Er zijn veel laagdrempelige interventies om te minderen of te stoppen met alcoholgebruik. Veel hiervan zijn anoniem en zelfstandig uit te voeren. Zie deze pagina voor een overzicht van verschillende mogelijkheden om te stoppen. 

Expertisecentrum Alcohol | Alcoholinterventies (trimbos.nl)

Als je je zorgen maakt om je alcoholgebruik kun je ook contact opnemen met je huisarts of kijk op alcoholinfo.nl 

Meer informatie?

• Korsakovkenniscentrum.nl over Syndroom van Korsakov
• Het Trimbos instituut over Stoppen of minderen met drinken? - ALCOHOLinfo.nl
• Bel de Alcohol Infolijn 0900-1995 voor meer informatie of advies 
• NHG-standaard-problematisch-alcoholgebruik
• Expertisecentrum Alcohol | Alcohol en dementie (trimbos.nl)

• Advies alcoholgebruik volwassenen - ALCOHOLinfo.nl : “Drink geen alcohol of in ieder geval niet meer dan één glas per dag.”

FAS(D) Foetaal alcohol syndroom

Als een zwangere vrouw alcohol drinkt riskeert ze hersenbeschadigingen bij haar ongeboren baby. Dit wordt Foetaal Alcohol Syndroom, of FAS, genoemd.

Een avond drinken kan al genoeg zijn om lichamelijke en neurologische beschadigingen bij de ongeboren baby te veroorzaken.

Deze kinderen kunnen neurologische afwijkingen, gezichtsafwijkingen, gedragsafwijkingen of vertraagde groei hebben en zijn mogelijk verstandelijk beperkt, fysiek aangetast, of hebben onvoldoende rem of een geweten dat niet of slechts matig functioneert. Natuurlijk verschilt ieder kind en kan de mate van ernst verschillen.
Lees meer op onze speciale FAS pagina/  FASD = Foetaal Alcohol Spectrum Disorder of Foetaal Alcohol Syndroom