Hersenletsel door zuurstoftekort

Waardoor ontstaat zuurstoftekort?

Een tekort aan zuurstof in het brein kan optreden na:

• Reanimatie of hartstilstand (infarct /hartritmestoornissen)

• Ademhalingsstilstand, bijvoorbeeld bij verdrinking, verstikking of verslikking

• Langdurige epilepsieaanval /status epilepticus

• Vergiftiging (rook of giftige stoffen) en/of bij intoxicatie

• Ernstige longproblemen

• Poging tot verwurging

• Bedolven worden (lawine, puin, aarde, zand e.d.)
  
• Een zware bevalling kan in het brein van het kind zuurstoftekort geven. Dit kan tot dezelfde gevolgen leiden als zuurstoftekort op latere leeftijd.
• Choke challenge, wurgspellen

De drie minuten zuurstof voorraad

Het hart pompt zuurstofrijk bloed door het hele lichaam. Zuurstof en glucose stromen door de hersenen via twee paar grote, door het hele brein vertakte, slagaders. De glucose levert de brandstof die door de zuurstof wordt verbrand. Dit proces levert alle energie om hersencellen te laten leven en werken.

Na drie minuten

Bij zuurstoftekort in de hersenen verhogen de hersenen eerst de bloedtoevoer. In ernstige omstandigheden is dit niet altijd voldoende. De hersenen hebben een noodenergievoorraad voor ongeveer drie minuten. Wanneer bij een hartstilstand niet binnen 2 minuten gestart wordt met reanimeren is die voorraad snel op. Het gevolg is overal schade en geheugenproblemen. Als het zuurstoftekort langer heeft geduurd, worden geheugenproblemen sterker en hebben getroffenen vaak afasie. Ze hebben dan problemen om woorden te vinden. Daarnaast zie je allerlei motorische afwijkingen, zoals trillen en/of verlammingen. 

Schade in hersengebieden

De meest kwetsbare gebieden van het zenuwstelsel zijn:

• Hersenschors (cerebrale cortex)

• Slaapkwab / Temporaal kwab

• Hippocampus

• Kleine hersenen of cerebellum

• Basale ganglia

• Ruggenmerg

Welke schade door zuurstoftekort wordt veroorzaakt,

meer informatie.

Zuurstoftekort geeft overál schade

Schade na zuurstoftekort ontstaat overal waar normaal gesproken bloed stroomt. Dit wordt ook wel diffuse hersenschade genoemd. Er sterven hersendelen af, verspreid over het hele brein en dat proces zet zich voort naarmate de minuten verstrijken.

Met name de temporaalkwab/slaapkwab (bij de slapen)  is gevoelig voor zuurstoftekort waardoor het geheugen snel beschadigd kan worden.

Een zuurstoftekort van drie tot negen minuten leidt tot onomkeerbare hersenschade. Bij een hartstilstand dient dus ook het best binnen twee minuten met reanimeren gestart te worden.

Mogelijke gevolgen

Hersendood
Coma - vegetatieve toestand
Delier

Neurologische uitval, zoals

• Parese, spierzwakte met name van de armen
• Parkinsonisme, combinatie van symptomen die bij ziekte van Parkinson voorkomen
• Ruggenmergbeschadiging
• Corticale blindheid
• Spasticiteit 
• Incontinentie
• Loopproblemen
• Spraakmoeilijkheden

Cognitieve stoornissen, zoals

• Veranderde persoonlijkheid
• Geheugenproblematiek
• Desoriëntatie (plaats, persoon en/of tijd)
• Concentratieproblemen
• Verwardheid
• Vermoeidheid

Verschil in gevolgen groot

De gevolgen van zuurstoftekort in de hersenen verschillen per persoon en per situatie. De ene mens zal milde restverschijnselen hebben, terwijl de ander geen besef van het leven meer heeft.

Tegenwoordig is er meer oog voor de cognitieve schade die mensen overhouden na zuurstoftekort. Zo wordt er vaker een cognitieve screening gedaan als mensen voor hartrevalidatie komen, omdat met name het geheugen zo snel is aangedaan.

Informatie bij twijfel gevolgen

• Er zijn ook onzichtbare handicaps. Een neuropsychologisch onderzoek en/of cognitieve revalidatie wordt aangeraden. Onderstaande links en pdf helpen u op weg:
• Hersenletsel en cognitie
• Onzichtbare gevolgen en handicaps
• Hand-out - pdf Hersenletselcongres

Hersenletsel na hartstilstand, infarct en ritmestoornissen

Naar schatting raakt bij acht van de tien gelukte reanimaties, d.w.z. dat de persoon deze overleeft, de patiënt comateus en loopt deze hersenletsel op. Behalve hartpatiënt is deze persoon dan ook hersenletselpatiënt.

De vraagt is nu eigenlijk: in hoeverre noem je de reanimatie gelukt? Prognoses hangen af van omstandigheden zoals temperatuur (hitte of kou), snelheid van aanvang van reanimeren, deskundigheid van hulpverlener(s), en de plaats waar de persoon met een hartstilstand zich bevindt. Is degene die gereanimeerd wordt in een afgelegen gebied of al in (de buurt van) een ziekenhuis?

Neurologische problemen na hartstilstand 

Neurologische resultaten onder overlevenden van een hartstilstand lopen behoorlijk uiteen, van volledig herstel tot leven in een vegetatieve toestand. 
Patiënten die snel bijkomen na een reanimatie leveren geen probleem voor een prognose. Neurologen worden echter vaak gevraagd om comapatiënten te beoordelen na een hartstilstand, om te trachten te voorspellen welke mate van herstel er kan zijn.

Hartstilstand kan worden gezien als oorzaak van schade door falende stofwisseling (metabolische schade) en/of door structurele schade (in de hersenstructuren) in het centrale zenuwstelsel.

Patiënten met een korte circulatiestilstand die in mildere mate aan zuurstoftekort in de hersenen leden, tonen kenmerken van een omkeerbare metabole (stofwisseling) encefalopathie. Omkeerbaar wil zeggen dat er herstel kan optreden

Herstel na kortdurende coma

Als er sprake is van een coma en duurt deze maximaal een paar uur (gemiddeld twaalf) tonen patiënten bij het ontwaken enkele lichamelijke, zintuiglijke en intellectuele problemen. Zij kunnen verward zijn of een gat in het geheugen ervaren van enkele uren tot dagen. Het herstel is veelal snel en volledig. 

Onvolledig herstel na ernstig zuurstoftekort

Er zijn ook patiënten met ernstige systemische anoxie-ischemie (anoxie = geen zuurstof/ ischemie = zuurstoftekort). Dit levert structurele schade op, vergelijkbaar met schade na een beroerte. Patiënten in deze groep zijn meestal tenminste twaalf uur in coma geweest en bij het ontwaken zijn er blijvende zintuiglijke en intellectuele problemen en problemen in de motoriek, zowel op een plaats (focaal) in de hersenen als op meerdere plaatsen (multifocaal). Herstel is vaak onvolledig en langzaam.

Zwaarte van de handicaps

Sommige patiënten zijn later in staat om een zelfstandig bestaan thuis te leiden ondanks de resterende neurologische problemen (middelmatig gehandicapt). Anderen, ernstig gehandicapt en afhankelijk, zullen in een verpleeghuis moeten leven. Patiënten met grotere diffuse schade (schade overal in de hersenen) kunnen in een toestand van wakker zijn, maar zonder bewustzijn terechtkomen (vegetatieve toestand) of zijn hersendood.

Verschil tussen Anoxie  en hypoxie

Hersenletsel door zuurstoftekort heet postanoxische en/of posthypoxische encefalopathie.

De termen anoxie en hypoxie worden door elkaar gebruikt maar zijn medisch gezien wezenlijk anders:

• anoxie: zuurstoftekort in weefsels en organen
• hypoxie: zuurstoftekort in het bloed

Overzicht en inzicht

Neuroloog dr. G. Roks maakte onderstaand overzicht over de duur van het zuurstoftekort en de schade op zowel hersenstam als hersenschors.

Hij publiceerde eveneens een Powerpointpresentatie over Postanoxische encefalopathie. Hieronder te downloaden.

Bekijk de PPT hier

Reanimeren of niet? Wees voorbereid!

Volg een reanimatiecursus. Download de gratis reanimatie-app in Google Play of Appstore van de Nederlandse Hartstichting die je door een reanimatie coacht.

Zorg daarbij dat je telefoon op de luidspreker staat zodat je tegelijk 112 kunt bellen. 

Besef dat er hersendelen sterven na drie minuten hartstilstand. Praat er over met je naasten, maak samen een keuze: wel of niet reanimeren.

Een van Nederlands bekendste neuropsychologen, Jenny Palm, kan zich opwinden over de naïeve veronderstelling dat reanimeren als breed geoefende volksvaardigheid mensenlevens zou redden. "Als hartpatiënt gaat iemand het ziekenhuis in en komt er uit als hersenletselpatiënt”. Zij zegt tijdens een interview het volgende:

“Er is een reanimatiehype gaande, het manhaftig redden van mensenlevens na een hartstilstand, zonder dat daarbij de vraag gesteld wordt hoever je daarin moet gaan.

We weten inmiddels dat 95% van dergelijke reanimaties een hele slechte outcome kent. Er is allerlei onderzoek dat de hoogste kans van slagen bij een reanimatie toedicht aan het ingrijpen in de operatiekamer, tijdens een operatie. Het interval tussen hartstilstand en succesvolle reanimatie is het kortst op de OK. Overal elders wordt gereanimeerd met soms gevaarlijk lange tussenpozen, waardoor de kans op volledig en volwaardig herstel enorm terugloopt.

Mensen worden aangemoedigd reanimatiecursussen te volgen om op een goed moment hun partner of een ander te kunnen redden. Het effect daarvan is tweeledig: zij die niet kunnen reanimeren worden met een schuldgevoel opgezadeld, maar zij die hebben gereanimeerd ook, wanneer ze vaak genoeg moeten constateren dat diegene die ze het leven hebben gered vervolgens met ernstig hersenletsel door het leven gaat.

Kwaliteit van leven dient het criterium te zijn. Zolang iemand revalideert is er niets te veel om de patiënt met allerlei kunstgrepen weer terug te laten winnen wat verloren is gegaan, maar daarna is het afgelopen en mag de patiënt en het hele sociale systeem om hem of haar heen het allemaal verder zelf uitzoeken.”

Ervaringsverhalen, grote verschillen

• Danielle - (over)leven met hersenletsel na reanimatie

• Paul – geen druk sociaal leven meer

• Tobias – zwaar gehandicapt na langdurige reanimatie

Tobias, hersenletsel na reanimatie: 

We nemen een kijkje in het leven van iemand die na een hartstilstand langdurig werd gereanimeerd. Tobias Prenen, een bekend cellist, begaafd musicus.

Eigenlijk was hij al klinisch dood.

Aanvankelijk was er blijdschap dat hij blijft leven. De ernst van de handicap echter is zeer groot.

De documentaire volgt anderhalf jaar het leven van Tobias in het verpleeghuis en van de mensen in zijn omgeving, vrienden en familie.

Tobias is zwaar gehandicapt, spastisch en kan zeer moeilijk communiceren. Hoewel, hij zegt wel heel duidelijk dat hij niet dood wil. De tegenstelling is groot met wat zijn omgeving, familie en vriend hierover denkt.

Zij menen dat Tobias geen menswaardig bestaan leidt. Tobias zelf lijkt er geen erg meer in te hebben, lijkt niet onder zijn handicaps te lijden.

Cerebrale parese (CP)

Cerebrale parese kan voorkomen bij een baby die tijdens de geboorte, weeën of een moeilijke bevalling, zuurstoftekort heeft. CP komt ook bij infectieziekten voor in de vroege kindertijd: zie hersenletsel, bij infectie.

De term parese komt uit het Grieks en betekent gedeeltelijke onvolledige verlamming, spierzwakte. Cerebraal parese is een hersenverlamming.

Zie Pagina Cerebrale Parese lees meer

De Hersenstichting informeert over zuurstoftekort bij de geboorte: Peri ventriculaire leukomalacie en Asfyxie.

Officieel hoort een CVA (beroerte) ook onder de doorbloedingsstoornissen van het centrale zenuwstelsel. Bij een beroerte is het zuurstoftekort beperkt gebleven tot een deel van de hersenen. Deze situatie bespreken we echter op de herseninfarct / CVA pagina. NB! Voor info over zuurstoftekort bij de geboorte verwijzen wij naar Periventriculaire leukomalacie en asfyxie.