Mensen met hersenletsel hebben over het algemeen behoefte aan structuur, overzicht en rust.

Hoe overzichtelijker het leven, de dag en week zijn ingericht hoe beter iemand kan functioneren. Lijstjes, lijstjes, lijstjes...(en de moderne variant apps die alarmeren om iets niet te vergeten).

Echter het valt op dat weinig mensen met hersenletsel zelf die benodigde structuur en overzicht kunnen scheppen of het kost heel veel moeite (lees: energie!).

Ze zijn daarin voor een deel en soms geheel afhankelijk van anderen, bijvoorbeeld de individueel (ambulante) begeleiders of mantelzorgers. Veel mensen met hersenletsel voelen zelf dat het chaotische gevoel in hun hoofd hun nerveus maakt en ze beseffen dat ze ook zo overkomen. Dat kan voor zowel de omgeving als de persoon met letsel heel akelig zijn.

Mensen met hersenletsel kunnen in het algemeen onder rustige omstandigheden redelijk stabiel functioneren.
In tijden van grote onzekerheid door levensomstandigheden als verhuizing, ziekte, extra vermoeidheid of pijn, renovatie, echtscheiding, geboorte en overlijden kan de balans helemaal weg zijn.
Er is dan behoefte aan meer extra steun en structuur. Vaak is iemand niet in staat de eigen hulpvraag te verwoorden, omdat de gedachten dan rondtollen.

De gedachten botsen als het ware steeds tegen het dode stukje hersenweefsel aan. Er komt geen oplossing in het denken als er niet iemand van buiten af de hand reikt met ordening en prioritering. Dan pas is er ontspanning. In die zin moet iemand met hersenletsel kunnen leunen.

Oorzaken

Het brein is snel overbelast en meerdere hersengebieden moeten samenwerken om overzicht te krijgen. Dat betekent dat ook de beschadigde gebieden nodig zijn, die dit moeizaam of te traag kunnen. Bijvoorbeeld door vertraagde informatieverwerking. Bij stress is het vaak echt onmogelijk. De executieve functies kunnen verstoord zijn.

Door afasie, woordvindingsproblemen, geheugenproblemen, ernstige vermoeidheid, overprikkeling, onderprikkeling, concentratiestoornissen, verminderde flexibiliteit of apraxie worden de problemen groter.

Er is (vaak) een gemis aan:

(Het verschilt per letsel en per mens en per locatie van het letsel in het brein; ook de opsomming geldt niet voor iedereen. De ene mens kent het ene probleem wel en het andere niet)

• zelf kunnen ordenen
• zelf het overzicht kunnen bewaken
• alle feiten of gedachten op een rijtje krijgen
  
  
• hoofdpunten samen kunnen vatten
• snel 'to the point' komen, daardoor breedsprakig zijn
• moeite om zich tot één onderwerp of taak te beperken
  
  
• overzicht over een complexe taak te verkrijgen
• het kunnen opdelen in kleine logische stappen
• concreet en praktisch zijn
  
  
• prioriteiten kunnen stellen door gemis aan overzicht
• doelgericht taken afmaken
• zonder agenda zelf de dag opstarten
• overzicht hoe kasten in te delen
  
  
• onverwachts en zonder voorbereiding voor een taak gesteld worden (let op dit geldt ook voor onverwachte telefoontjes waarbij iemand plotseling gevraagd wordt iets te moeten doen of ergens op te antwoorden)
• overzicht hoe de dag of week of vakantie in te delen, inclusief de benodigde rustpauzes
  
  
• als iemand al kan plannen is het uitvoeren van de plannen vaak bemoeilijkt
• concrete gedachtes voor boodschappenlijstjes, menuplannen inclusief het bedenken van ingrediënten die nodig zijn.
• alles op een vaste plek schept rust in het denken. Want zoeken doe je niet alleen met je ogen, maar ook met een verwachtingspatroon waar iets zou moeten liggen. Veranderen van vaste plek geeft daarom vaak onrust.

Problemen met plannen en organiseren

Een gemis aan overzicht kan zich ook uiten in problemen met plannen en organiseren. Een opdracht of taak bestaat vaak uit deeltaken, die stuk voor stuk een enorme uitdaging kunnen vormen of een onneembare hobbel.

Als iemand iets wil ondernemen, moet hij dat plannen. Het gaat dan niet alleen om moeilijkere taken als de boodschappen doen, maar ook om een eenvoudige activiteit als telefoneren. Het vermogen om te plannen en organiseren is vaak aangedaan na hersenletsel.

Een taak uitvoeren lukt misschien wel, maar die moet dan wel duidelijk zijn. “Zorg jij vanavond voor het eten?”, is veel te complex.

Voor het eten zorgen bestaat namelijk uit verschillende deeltaken: het verzinnen van een gerecht, het recept erbij zoeken, een boodschappenlijst maken, naar de winkel gaan, omgaan met geld, het eten koken, meerdere pannen, meerdere garingstijden, en zorgen dat dit op tijd klaar is.

Dat zijn allemaal deeltaken waarbij het overzicht hebben belangrijk is, evenals het gestructureerd kunnen werken.

Mogelijke oplossingen (voor mantelzorger of professional):

Structuur en rust helpen bij hersenletsel

• help complexe taken te ordenen
• help een actie in kleine stappen op te delen
• geef lijstjes met taken als iemand de dag niet zelf in kan delen en schrijf dat in de agenda
• als er iets onverwachts gebeurt- schrap dan taken- rust is nu het belangrijkst
  
  
• gebruik korte afstreep-lijstjes, dat geeft snel een beter gevoel dan dat er nog zo'n lange lijst te doen is
• houd regelmaat en rusttijden aan
• hou je aan deze structuur (handhaven)
• maak samen een weeklijst met wat je gaat eten , schrijf de ingrediënten op en maak daarna een boodschappenlijst
  
  
• als er geen boodschappendienst aan huis is maak dan de lijst op volgorde van de producten in de winkel op weg naar de kassa
• in plaats van gewone reclamefolders, gebruik de reclamefolder app voor de boodschappen. Wat gekocht of onthouden moet worden, kun je op een digitaal lijstje (per winkel) in die app zetten
• help kasten en kamers te ordenen- bijvoorbeeld zomerkledingkast winterkledingkast- warme dag kleding en koele dag kleding- ontbijtkast en warm eten kast-
  
  
• gebruik vaste opbergplekken en label ze desnoods - zodra iets niet op een vaste plek ligt - kan iemand het overzicht kwijt raken. Ook al lijkt het ogenschijnlijk dicht bij te liggen- het kan iemand van streek maken. Want je zoekt niet alleen met je ogen, maar ook met een vast en ingesleten verwachtingspatroon. Bij het zoeken naar spullen moeten er meer omwegen in de hersenen gebruikt worden. Voor mensen met hersenletsel is orde dus zeer belangrijk. Het biedt rust en houvast.
• wees concreet in het praten, wijd niet uit
• gebruik eenduidige heldere taal die niet voor tweeërlei uitleg op te vatten is
• bespreek één onderwerp tegelijk
  
  
• bij onverwachte zaken of onder tijdsdruk blokkeren de meeste mensen met hersenletsel - een telefoon interrumpeert altijd en de hersenen kunnen niet zo snel schakelen
• geef de tijd
• gebruik een whiteboard maar houd dat overzichtelijk en prikkelarm
• hou een uitgeschreven stappenplan b en c (noodplannen) achter de hand
• geef kinderen een groot werkblad- dat is visueel prikkelarm
• zorg voor een bureau organizer
  
  
• leg bij de telefoon een lijst met belangrijke nummers
• vat een gesprek samen en vertel de hoofdpunten of schrijf de steekwoorden op
• vraag of iets begrepen is
• stimuleer het gebruik van helpende app's, agenda of andere hulpmiddelen
• geheugensteuntjes of geeltjes plakken: vergeet de was niet!

Er bestaan trainingen zowel bij revalidatieklinieken, hersenz.nl of individuele ergotherapiepraktijken die de getroffene proberen te leren omgaan met het zelf hanteren van rust en regelmaat en structuur. Toch zal ondersteuning van ambulante begeleiders of mantelzorgers wenselijk blijven, ook na zo'n training.

Structurele hulp en ondersteuning is vaak wenselijk in de vorm van ambulante begeleiding bij hersenletsel. Voor adressen van organisaties in uw regio zie onze pagina "linkjes naar woonbegeleiding".

Vraag aan de plaatselijke gemeente naar ambulante of individuele begeleiding bij hersenletsel (WMO) of vraag dit, als er sprake is van zorg uit de wet langdurige zorg / WLZ, aan het Zorgkantoor. Bel gratis het informatienummer 0800 – 0087 (werkdagen van 9.30 uur tot 17.00 uur).

De tarieven voor Eigen Bijdrage aan het CAK zijn sinds 2019 omlaag gegaan naar ongeveer 20 euro per 4 weken ongeacht inkomen en vermogen. En ongeacht hoe veel hulp, hulpmiddelen en ondersteuning men krijgt. De gemeente kan de eigen bijdrage ook verlagen, bijvoorbeeld voor mensen met een lager inkomen.

Wil je eens lezen hoe een individuele (ambulante) begeleider haar werk ziet en wat ze wil en kan betekenen voor iemand met hersenletsel?

Lees dan de speciale pagina.