en Hypothalamus

Info picture see footnotes

De hypofyse bevindt zich in het hoofd ónder de hersenen. Op de afbeelding boven, is het het kleine rode vlekje achter de oogkassen en achter de neusbrug.

In het echt is de hypofyse zo groot als een erwt. Hoe klein ook, het wordt vaak de belangrijkste klier van ons lichaam genoemd.
De primaire rol van de hypofyse is een belangrijke schakel tussen het zenuwstelsel en het endocriene systeem (hormonale systeem).

Drie kwabben

De hypofyse is weer onderverdeeld in kwabben:

• de voorkwab (pars anterior of adenohypofyse)
• achterkwab (pars posterior of neurohypofyse)
• de middenkwab (pars intermedia)

Aanmaak van hormonen

De hypofyse maakt zelf verschillende hormonen aan, negen stuks, en stuurt  hormoonproducerende klieren elders in het lichaam aan. Hormonen worden afgegeven in het bloed en regelen heel veel functies in het lichaam. Denk aan groeihormonen of geslachtshormonen (voortplanting), schildklierhormonen, stresshormonen en waterhuishouding hormonen (de waterbalans in het lichaam; drinken en plassen) en metabolisme (omzetten van voedsel in energie).

Het regelt daarnaast onder andere de temperatuur, de bloeddruk en pijnbestrijding.

Als er een stijging in het bloed wordt waargenomen van een bepaald hormoon wordt gelijk de productie van dat hormoon geremd.

Bloedonderzoek kan klachten verduidelijken.

De hypofyse werkt nauw samen met de hypothalamus: Na een stressvolle gebeurtenis scheidt de hypothalamus 'Corticotropin-releasing hormone' (CRH) uit, dat er op zijn beurt voor zorgt dat het voorste deel van de hypofyse adreno-corticotroop hormoon (ACTH) uitscheidt, ook wel bekend onder de naam corticotropine.

Deze stof zorgt er vervolgens voor dat de bijnieren glucocorticoïden gaan produceren, zoals cortisol. Cortisol is een belangrijk stress hormoon. Als de cortisol bloedwaardes te hoog of te laag zijn kan dat veel akelige gezondheidsconsequenties hebben voor onder andere de hersenen, het hart en de bloedvaten.

Aanmaak van endorfines

In de hypofyse worden ook drie types endorfines gemaakt: α-, β-, γ-endorfine. Endorfine fungeert als neurotransmitter en o.a. als pijnonderdrukker.

β-endorfine moet onder andere de zintuiglijke prikkels reguleren, maar ook de fijne motoriek, thermoregulatie, regulatie van bewustzijn en ademhaling, stress en emoties en veel meer...

Het is dan ook te begrijpen dat als er letsel is in dit orgaan, het directe gevolgen heeft voor de functies elders in het lichaam. Het meest voorkomende probleem met de hypofyse ontstaat wanneer er zich een goedaardig gezwel ontwikkelt (vaak aangeduid als adenoom of craniofaryngeoom). Kwaadaardige tumoren kunnen voorkomen maar zijn zeldzamer. Zeldzaam zijn de letsels door een hypofyse infarct, hypofyseontsteking of door traumatisch hersenletsel. 

Mogelijke klachten

De volgende klachten kunnen merkbaar zijn: (niet bij iedereen, ieder mens is anders, ieder letsel is anders, lees meer over gevaar opsommingslijsten van klachten...)

• emotioneler gedrag
• prikkelbaar gedrag (kort lontje)
• stemmingswisselingen, 'mood swings'
• depressieve stemmingen, depressie
• verminderde seksuele behoefte
• concentratiestoornissen
• overprikkeling, gevoeliger voor prikkels van buitenaf. De overprikkeling wordt nog versterkt door de hormonale disbalans
• geheugenproblemen
• fysieke problemen als:
  
  
  • Enorme vermoeidheid
    
    
  • Onwillige spieren
    
    
  • Diabetes mellitus (suikerziekte)
    
    
  • Diabetes Insipidus Gebrek aan of ongevoeligheid voor anti-diuretisch hormoon door hormonale verstoring in hersenen. Het regelt de hoeveelheid urine die wordt uitgescheiden (diurese).
    
    
  • Acromegalie Overmatige aanmaak groeihormoon. Het veroorzaakt een buitenproportionele groei van ledematen of lichaamsdelen. Reuzengroei als dit voorkomt bij jongeren.
    
    
  • Syndroom van Cushing. Overmatige productie van ACTH adrenocorticotroop hormoon waardoor de bijnierschors te veel cortisol aanmaakt) Vervolgens is er een te hoog cortisolgehalte (stresshormoon) dat uiteindelijk bindweefsel afbreekt. Het kan leiden tot spierafname en suikerziekte. Tot verkeerde vetstofwisseling en gewichtstoename. Het kan leiden tot veel plassen omdat het andere hormoon ADH (antidiuretisch hormoon) afremt.
    
    
  • Ziekte van Addison; een ziekte die wordt veroorzaakt doordat de bijnierschors niet genoeg hormonen (cortisol en aldosteron) produceert doordat de hypofyse de bijnierschors onvoldoende aanstuurt. Bij een addison crisis (door een te gevaarlijk tekort aan stresshormoon) kan het lichaam in een levensgevaarlijke situatie komen. Zie ervaringsverhaal.
  • uitdroging door een tekort aan ADH / antidiuretisch hormoon.
    
    
  • Prolactinoom. Dat is een goedaardig gezwel in de hypofyse met overmatige aanmaak van het prolactinehormoon waardoor soms melkafscheiding uit de borst voorkomt, het wegblijven van de menstruatie bij vrouwen en een te laag testosterongehalte bij mannen. Het gezwel kan op de oogzenuw drukken waardoor visusstoornissen (problemen met het zien) kunnen voorkomen en hoofdpijn kan optreden.
    
    
  • Veranderingen in menstruatie en vruchtbaarheid bij de vrouw. Luteïniserend hormoon (LH) en het follikelstimulerend hormoon (FSH) zorgen samen voor het stimuleren van de productie van vrouwelijke geslachtshormonen, oestrogeen en progesteron, in de eierstokken.  De menstruatie kan onregelmatig worden of uitblijven, iemand kan in de overgang komen en  of botontkalking (osteoporose) krijgen.
    
    
  • Niet-Functionerend Hypofyseadenoom Goedaardig hypofysegezwel dat geen hormonen in overmaat maakt. Het kenmerkt zich door groei, waardoor de gezonde hypofyse en de oogzenuw in de verdrukking komen. Door verminderde aansturing van andere klieren is een tekort aan hormonen het gevolg.
     
  • Craniofaryngeoom Goedaardig maar zeldzaam hypofysegezwel. De           symptomen zijn hetzelfde als bij een niet-functionerend hypofyseadenoom.
    
    
  • Kallmannsyndroom Door een aangeboren erfelijke aandoening kan iemand niet goed ruiken en blijft de puberteit uit. In het geval van het syndroom van Kallmann is de verbinding tussen de hypothalamus en de hypofyse afwezig. Als gevolg hiervan maakt het lichaam geen geslachtshormonen aan. Dit komt het meest voor bij mannen.
    
    
  • Syndroom van Sheehan Als tijdens een bevalling de moeder veel bloed verliest kan de hypofyse beschadigd raken of zelfs grotendeels afsterven met als gevolg noodzaak tot hormoonvervangende behandelingen)
    
  • Secundaire bijnierschorsinsufficiëntie Wanneer de hypofyse minder goed werkt, kan de aanmaak van hormonen van de bijnierschors verstoord worden.

Tumor in de hypofyse

(adenoom of craniofaryngeoom)

Klachten van een craniofaryngeoom kúnnen zijn: hoofdpijn, wazig zien, dubbel zien, gezichtsvelduitval, soms slechtziendheid of blindheid, (druk op de oogzenuwen) een tekort aan hormonen, abnormale vermoeidheid,  slecht herstellen van vermoeidheid, depressie, emotioneler reageren, geprikkeld reageren, gewrichtsproblemen, uitblijvende puberteit, problemen met het gewicht, eetstoornissen, problemen met  de vetstofwisseling en hartfunctie. Lees meer:

Tumoren in de omgeving van de hypofyse kunnen op de hypofyse zèlf drukken en zodoende de functie verstoren. Boven de tumor kunnen de hersenholtes verwijd zijn doordat het hersenvocht moeilijk afgevoerd kan worden.

Als de tumor op de optische zenuwen (optisch chiasma /chiasma opticum) drukt zal dat leiden tot gezichtsvelduitval (hemianopsie).
Ook na een operatie (een transsfenoïdale neurochirurgische ingreep) aan een zeldzame tumor; de Pituitary Neuro Endocrine Tumor (PitNET) kan na een operatie om deze tumor te verwijderen, schade ontstaan aan één van de hersenzenuwen en kan er een blikparese ontstaan. Iemand kan dan niet met beide ogen tegelijk naar iets kijken.

Als de tumor op de hypothalamus drukt kan dat het hypothalamus syndroom veroorzaken. Afhankelijk van welk gebied in de hypothalamus getroffen wordt  kan dat gevolgen hebben als eetstoornissen, slaapstoornissen, problemen met de vochthuishouding, temperatuurregulatie  en seksuele functies.
Lees het ervaringsverhaal van Mariska met acromegalie door een tumor op de hypofyse.

De onderstaande afbeelding uitgelegd:
Het roze gedeelte op de afbeelding is de hypofyse.

Lichtroze = de hypofysevoorkwab (anterior lobe) . Donkerroze is de hypofyse achterkwab (posterior lobe).

picture 2 info see footnotes

Lees een ervaringsverhaal van Mariska met acromegalie

Lees een ervaringsverhaal van Annemarie met acromegalie en addisoncrisis

Lees meer over de hypothalamus.

Lees meer over een Addisoncrisis. (levensgevaarlijk tekort aan cortisol o.a. door hypofyseletsel)
Lees meer over Acromegalie.(lichaamsuiteinden en organen groeien door o.a. door hypofyseletsel)
Lees meer over overprikkeling.

Engelstalig filmpje: (Hypofyse = Pituitary gland)

Overzicht  van de functies van hypofyse en hypothalamus naast elkaar:

Relevante links

Facebookgroep voor lotgenoten van de Nederlandse Hypofyse stichting: https://www.facebook.com/groups/702669403187325

Nederlandse Hypofyse Stichting»

Nederlandse Vereniging voor Addison en Cushing Patiënten»

http://www.hypofyse.nl/de-hypofyse/wat-is-het.html

bronnen

Image 1 is from Wikimedia Commons. Anatomography, website maintained by Life Science Databases(LSDB) {{ja|1=脳下垂体。 画像はLife Science Databases(LSDB)のAnatomographyというサイトより。}} |Source=from Anatomo