Luisteren kan belastend zijn

Het luisteren kan voor iemand met hersenletsel érg belastend zijn en intens moe maken.

Bij een onbeschadigd brein worden al meerdere hersengebieden ingezet om:

• te begrijpen wat er gezegd wordt
• bijzinnen te onthouden, in de verhaallijn
• op het juiste moment de non-verbale reactie te tonen
• empathisch te reageren
• de eigen oordelen of emotie te onderdrukken
• samen te vatten en door te vragen
• te overzien waar een spreker heen gaat met het verhaal
• geheugensteuntjes aan te brengen in het verhaal
• associaties /verbanden te zien en deze tijdens het luisteren in het werkgeheugen zetten tot ze van pas komen
• de ondertoon te herkennen van de spreker (humor, dubbelzinnigheid, cynisme, sarcasme, blijheid, uitgelatenheid, ingehouden woede, bezorgdheid of verdriet)

Bij hersenletsel kan dat alles moeizamer gaan. Zowel de eigen emoties, als gedachtes moeten even “on hold “ gezet worden door de persoon met hersenletsel, maar diegene moet ook de verhaallijn onthouden wat je wil zeggen. Diegene moet de uitleg proberen te begrijpen, filteren wat wèl belangrijk is om te onthouden, en wat niet, de consequenties proberen te overzien en de empathie proberen te tonen, op het juiste moment. Zijn er achtergrondgeluiden bijvoorbeeld dan is een gesprek eigenlijk voor velen niet meer te volgen.

Er hangt veel af van het werkgeheugen, van de sociale cognitie, van de juiste emotieherkenning, van de aandacht en concentratie en van de zogenoemde executieve functies, taalstoornis, taal letterlijk nemen, of niet , receptieve afasie, maar ook van de fysieke omstandigheden (moe? pijn? volle blaas? hyperacusis? slechthorendheid? overprikkeld?) en waar in het brein het letsel zit.

Overigens passen veel mensen met hersenletsel (soms onbewust) een truc toe dat ze zelf meer aan het woord zijn dan de ander, dan hoeven ze niet zo ingespannen  te luisteren. Zie alinea breedsprakigheid.

Vertraging in het denken

In de meeste gevallen ligt het spreektempo van de spreker hoger dan de denksnelheid van iemand met hersenletsel aan kan. De denksnelheid kan bij sommige mensen wel in de loop der tijd van het letsel weer toenemen, maar voor de belangrijke gesprekken vertraagt het brein om geconcentreerd te blijven denken.

Alles vergt snel schakelen van het brein en er worden meerdere hersengebieden tegelijk ingezet. Dat zal op enigerlei wijze ergens wel langs het ‘beschadigde’ hersengebied gaan waardoor vertraging optreedt.

Non verbale reacties

Vaak zie je al aan de ogen en wenkbrauwen van de persoon met letsel of het luisteren goed verloopt of afgehaakt is. je kan waarnemen dat diegene in het brein al met een andere taak bezig is, of iets nog overdenkt wat je gezegd hebt. De ogen kunnen afdwalen, knipperen en knijpen, fronzen, groter worden en de wenkbrauwen kunnen fronzen, opgetrokken worden om óf alles te vatten wat je zegt, óf de eigen gedachte vast proberen te houden, of de concentratie vast proberen te houden. Of diegene is in gedachten al met het antwoord bezig.

Breedsprakigheid, teveel spreken
Teveel en te lang aan het woord zijn, teveel woorden gebruiken, te gedetailleerd zijn kan voorkomen na hersenletsel. Sommigen kunnen gewoon niet in kortere zinnen praten en anderen hebben een minder goede zelfbeoordeling en inschatting wat sociaal gepast is.

Er kan sprake zijn van:

• een vorm van zelfbescherming omdat luisteren zo belastend is. Als jezelf aan het woord bent, hoef je niet te luisteren naar de ander. Het is een vorm van controle hebben over een situatie waar teveel op je afkomt.
• vooral bij stress of vermoeidheid kan iemand blijven doorpraten. Die persoon is (bijna) niet meer te stoppen met praten en kan zelf ook geen einde vinden in het verhaal.
• teveel spreken kan ook komen omdat diegene tijdens het praten, overzicht probeert te scheppen in het eigen denken. Iemand kan niet tot de kern en essentie komen. Iemand weidt uit en dwaalt zelfs af van de kernboodschap.
• de omschrijving benoemen bij een woordvindingsprobleem en dan door praten tijdens het zoeken naar het woord.
  
• een vorm van persevereren (door en door en doorgaan). Blijven hangen in een gedachte, emotie of handeling.
• een vorm van 'Logorroe'. Dat is afgeleid van de Oud-Griekse woorden voor woorden en stromen. Logorroe  of Logorrhea zijn begrippen uit de geneeskunde en uit de psychologie, als iemand vanwege een gestoord taalbegrip, in een snel tempo, met een normale intonatie, allerlei woorden en zinsdelen aaneenschakelt, zonder dat daarin enig verband in te zien is. Overmatig praten. Dit zie ja vaker bij mensen met een receptieve (of sensorische) afasie. Ook wel de Wernicke afasie genoemd.
• een vorm van breedsprakigheid, door met omhaal van woorden, uiterst gedetailleerd willen zijn. Nauwkeurig willen zijn.
• een vorm van verminderde inschatting wat sociaal gepast is; wanneer te praten en wanneer te stoppen of wanneer te luisteren.

Citaat: “Ik ben vaak bang dat ik te lang heb gepraat, of dat ik te veel informatie heb gegeven met teveel details, of dat iemand moe werd van mijn praten of echt niet wilde luisteren naar zoveel tekst. Ik wil wel sorry zeggen en hoop dat mensen me vriendelijk afremmen."

Problemen met getallen

Het kan voor iemand moeilijker zijn om getallen die gesproken worden of getoond worden te onthouden, als het werkgeheugen voor getallen beschadigd is. Als een getal van meer dan drie cijfers opgenoemd wordt, worden er gemiddeld slechts twee onthouden. Dat vergt dat je als gesprekspartner langzamer moet praten als je getallen wil benoemen naar iemand met hersenletsel. Voor de persoon met hersenletsel betekent het dat er veel meer genoteerd moet worden. Vandaag de dag krijg je vaak alleen maar digitale toegang middels een code per sms of lettercode bij inloggen met DigID. Dat kan een enorm struikelblok zijn voor mensen met hersenletsel om toegang te krijgen tot de digitale wereld.

Disharmonisch profiel

Mensen kunnen verbaal sterk zijn en tóch taalproblemen hebben. Ze kletsen je bij wijze van spreken de oren (zinnig) van het hoofd, maar kunnen toch taal letterlijk nemen, zelfs spreekwoorden letterlijk nemen en in plaatjes denken waardoor misverstanden optreden. Mensen kunnen bijvoorbeeld niet snel de consequenties overzien van het gesprokene. Lees meer op onze pagina over disharmonisch profiel.

Tips voor de spreker
Vraag of je langzamer moet praten. Beperk je woorden. Gebruik geen bijzinnen.
Houd de verhaallijn overzichtelijk. Vraag vooraf of een korte samenvatting gewenst is na afloop, of dat iemand een schriftelijk verslagje wil, of steekwoorden opgeschreven wil hebben.

Wees eenduidig en duidelijk, let op dat er geen dubbele betekenis is of een verwachting geschapen wordt. Benoem eventueel jouw emotie, maar laat iemand niet gissen naar jouw onderdrukte emoties. Sarcasme, cynisme, spreekwoorden of humor kunnen niet altijd begrepen worden en kunnen letterlijk opgevat worden.
Observeer of iemand jou nog kan volgen, afgehaakt is of de eigen associaties probeert te onderdrukken.
Besef dat iemand minder empathisch kan reageren, maar niet per sé minder empathisch is. Het kost alleen teveel van het brein tegelijk.