Encefalitis / hersenontsteking

Encefalitis is een ontsteking van het hersenweefsel, de hersenmassa. Hierbij worden zenuwcellen of de witte stof van de hersenen direct beschadigd. Encefalitis wordt  in de volksmond 'nekkramp' genoemd.

Belangrijk te weten is dat bij geen twee mensen een hersenontsteking hetzelfde verloopt, noch hebben ze alle klachten van de opsommingen. Afhankelijk van welk hersengebied het meest getroffen is, kunnen klachten ook verschillen. Vroegtijdige en adequate diagnose en behandeling geven een betere prognose.

Oorzaken

Een hersenontsteking kan worden veroorzaak worden door:

• een virus
• een bacterie
• een schimmel
• auto-immuunziekte -een reactie van het immuunsysteem (auto-immuunencefalitis limbische encefalitis, soms veroorzaakt door een tumor elders in het lichaam, acute demyeliniserende encefalomyelitis (ADEM) als reactie op een virus of vaccinatie of Anti NMDA-receptor encefalitis, waarbij het lichaam antilichamen aanmaakt tegen de NMDA-receptoren in de hersenen
• een parasiet
• een besmette mug in bepaalde landen
• een besmette teek in bepaalde streken (ook in Nederland) en landen
• een toxine die bijvoorbeeld in onrijpe lychees (vruchten) zit
• een veroorzaker die ondanks alle techniek en kunde niet aangetoond kan worden.

Een hersenontsteking wordt meestal veroorzaakt door een virus, soms door een bacterie. Vaak na of tijdens een virusinfectie elders in het lichaam. Het wordt ook wel gezien als een reactie van het immuunsysteem zelfs na een inenting. Het immuunsysteem kan ook in de war zijn en het lichaam ziek maken (auto-immuunencefalitis) doordat de lichaamseigen afweer zich richt op de hersenen alsof het bacteriën zijn of een virus is.

In sommige gevallen kan encefalitis veroorzaakt worden door een mug (Japanse encefalitis).

Onder kinderen geboren uit "consanguine ouders" (consanguiniteit is bloedverwantschap), bestaat er een verhoogde kans op hersenontsteking door besmetting met een algemeen voorkomende infectie met candida, een schimmel die bij veel mensen ongemerkt aanwezig is zonder klachten te veroorzaken.

De grens met hersenvliesontsteking /meningitis is onscherp, omdat bij een hersenontsteking (encefalitis) ook vaak de hersenvliezen ontstoken zijn. Deze mengvorm wordt meningo-encefalitis genoemd.

Klachten bij een hersenontsteking/encefalitis

De ziekte begint meestal met hoge koorts en verschijnselen van griep. Binnen een tot enkele dagen krijgt de patiënt ernstige klachten als epileptische aanvallen, bewustzijnsdaling, halfzijdige verlamming, problemen met zien en afasie.

Dat leidt tot snelle doorverwijzing via de huisarts naar de eerste hulp. Als de ziekte wordt behandeld duurt het wel weken en in sommige gevallen maanden, tot iemand het ziekenhuis kan verlaten.

Vaak is er nog beschadiging van de hersenen aanwezig, zoals problemen met het denken, zwakte van de ledematen en loopstoornissen, zodat de patiënt eerst gerevalideerd moet worden. Het herstel daarna neemt vaak maanden in beslag.

De klachten kunnen zijn:

• hoge koorts
• griepachtige verschijnselen (hoofdpijn koorts)
• hevige hoofdpijn
• lichtovergevoeligheid
• andere overprikkelingsvormen als geluid, geur, beweging.
• misselijkheid en braken
• bewustzijnsdaling /coma
• (spier)zwakte
• oogspierverlamming
• problemen met zien / dubbelzien
• epilepsie /toevallen
• halfzijdige verlammingen
• afasie /moeilijk spreken
• geheugenproblemen
• nekstijfheid of rugstijfheid (bij de mengvorm met hersenvliezen)
• sufheid / apathie
• verlies van eetlust
• darmklachten
• verwardheid /acuut verward gedrag (rust en minder bezoek is dan noodzakelijk!)
  

encefalitis:

Als de hersenen zwellen door een ontsteking

De hersenen zitten beschermd in het harde omhulsel, de schedel. Wanneer de hersenen gaan zwellen houdt de schedel de zwelling tegen waardoor de gezwollen hersenen een andere richting zoeken.

Hierdoor kunnen ze naar beneden drukken, op de hersenstam.
Vanuit dit gedeelte van de hersenen worden de levensbelangrijke functies zoals de ademhaling en hartslag geregeld.

Wanneer deze situatie onbehandeld is, stijgt de hersendruk en kan de hersenstam ophouden met functioneren en zal de patiënt overlijden.

Langetermijngevolgen

Langetermijngevolgen van hersenontsteking/ encefalitis:

De gevolgen verschillen behoorlijk door in welk gedeelte van de hersenen de infectie zat. Zie de pagina over klachten en gevolgen per hersengebied.

Overigens liggen functies vaak over meerdere hersengebieden verspreid.
Ook de leeftijd waarop men ziek wordt is van invloed, evenals de ernst van de infectie.

Sommige vormen zijn erg mild en sommige veel ernstiger. Een veelheid van verschillende klachten wordt genoemd. Aan deze ernstige ontstekingen kan iemand restverschijnselen overhouden zoals:

• epilepsie door littekenweefsel
• spasticiteit
• vermoeidheid
• veranderd slaappatroon
• malaise
• geheugenproblemen; het is belangrijk om al weer vroeg iemand te helpen met de naam van een bezoeker te vertellen, in plaats van te laten raden wie er voor de zieke staat
• veranderd eetpatroon
• overprikkeling;  zintuiglijke prikkelverwerkingstoornis. Zorg voor een prikkel-arme leefomgeving
• prikkelbaarheid en apathie (ook wel postencefalitisch syndroom genoemd, zie onderaan deze pagina voor de opsommingslijst) 
• veranderingen in seksueel gedrag
• gedrag van voorwerpen in de mond steken.

Post-encefalitisch syndroom

Post betekent naderhand. Post-encefalitisch syndroom betekent dat er een reeks aan klachten na een hersenontsteking zijn:

De volgende symptomen kunnen zich voor doen bij een post-encefalitisch syndroom:

• gevoel van algehele malaise en apathie

• prikkelbaarheid, irritatie

• leermoeilijkheden en moeite om het geleerde vast te houden

• veranderd slaap- en eetgedrag

• verandering in seksueel gedrag

• verminderd sociaal inschattingsvermogen

• voorwerpen in de mond stoppen

• fascinatie met voorwerpen in de nabije omgeving

• emotioneel kalme rust.

 Enkele varianten van encefalitis

• A.D.E.M. (of ADEM) is de afkorting van Acute Demyeliniserende EncefaloMyelitis. Een ontsteking van de hersenen (encefalitis) en van het ruggenmerg (myelitis), waarbij de myeline, het beschermlaagje rondom zenuwweefsel wordt afgebroken. Het kan gezien worden als een enkele aanval bij kinderen, of als terugkerende aanvallen dat daarom MDEM (multifasische ADEM) wordt genoemd. Ook bij ouderen boven de 65 jaar wordt het gezien door infecties en vaccinaties. Soms na een operatie.
  
  
  
• Anti NMDA-receptor encefalitis is een hersenontsteking door lichaamseigen afweerstoffen gericht tegen het eigen lichaam. Het is daarmee een auto-immuunziekte, waarbij het lichaam antilichamen aanmaakt tegen de NMDA-receptoren in de hersenen. De afweerstoffen vallen het eigen lichaam aan alsof het een bacterie is (auto immuunreactie).
  Bij sommige kinderen met anti-NMDA-receptor encefalitis wordt ook een neuroblastoom of eierstoktumor gevonden. Een neuroblastoom is een type kanker die uitgaat van het autonome of sympathische zenuwstelsel. Lees meer over anti-NMDA-receptor encefalitis.
  De Anti-NMDA-receptor-encefalitis is voor het eerst beschreven door Dr. Josep Dalmau en collega's van de Universiteit van Pennsylvania in 2007.
  
  
• Encephalitis Lethargica, ook genoemd de slaapziekte bekend van de film 'Awakenings' ('Ontwaken in verbijstering') van Oliver Sachs.
• Herpes simplex encefalitis (HSE) of ook wel herpes encefalitis genoemd. HSE is een virale encefalitis die meestal door het herpes virus /koortslipvirus wordt veroorzaakt (hoewel een koortslip geen encefalitis geeft). De voorhoofdskwab en slaapkwab kunnen worden aantast doordat het virus vaak via de neus binnenkomt.

• Hersenabces door pus in de hersenen op een vaste plek in het hersenweefsel.

• HIV encefalitis (bij AIDS en HIV komt voor bij patiënten met besmetting van het humaan immunodeficiëntie virus (HIV)). Symptomen kunnen variëren van lusteloosheid, apathie tot coma. Coördinatiestoornissen en moeite met lopen tot verlamming, (ernstige) cognitieve klachten waaronder geheugenverlies en epilepsie.

• Japanse encefalitis, een virus veroorzaakt door muskieten die bijna in geheel Azië voorkomen. Na een steek van een besmette mug vindt virusvermeerdering plaats zowel in de buurt van de steekplek en in de regionale lymfeklieren. Daarna breidt het virus zich uit tot het zenuwstelsel. Niet iedereen wordt ziek.
  Klachten kunnen zijn: Hoge koorts, buikpijn, misselijkheid, spierpijn, extreme hoofdpijn, stijve nek, soms pijn in armen en benen, stuiptrekkingen, hallucinaties, verlammingsverschijnselen en bewustzijnsstoornissen gevolgd door spraak- en bewegingsproblemen. De infectie kan zich ontwikkelen tot encefalitis, meningitis (hersenvliesontsteking) en/of ontsteking van het ruggenmerg. Met name kan dit optreden bij jonge kinderen van 3 tot 6 jaar en ouderen. De besmette mens kan niet andere mensen besmetten, dit kan alleen door een mug overgebracht worden. Lees een ervaringsverhaal van iemand met hersenletsel na Japanse encefalitis.
  
  

• Listeria bacterie encefalitis of meningo-encefalitis:
  • Listeria bacterie gerelateerde encefalitis of meningo-encefalitis, is een ernstige hersenontsteking, of ontsteking van zowel de hersenvliezen én de hersenen, na het eten van besmet voedsel, bijvoorbeeld rauwmelkse kazen.
    
    
  • Listeriële hersenstamencefalitis (mesenrhombencephalitis of rhombencephalitis) waarbij de hersenstam ontstoken is, ten gevolge van het eten van besmet voedsel. Dit kan voorkomen bij gezonde mensen. Het kan zeer gevaarlijk en zelfs dodelijk zijn. Vaak heeft deze vorm ernstige gevolgen en zal snel herkend moeten worden én behandeld worden met antibiotica. De bacterie 'Listeria monocytogenes' kan de hersenstam langs de tiende hersenzenuw, de nervus vagus, binnendringen, nadat het eerst de maagwand heeft geïnfecteerd. De nervus vagus vertakt zich vanuit de hersenstam naar de organen (zoals de darmen, de maag, het hart en de longen).
    
    
  • Listeriële cerebritis is een zeldzame ziekte (hersenontsteking) die vooral voorkomt bij pasgeborenen, ouderen en mensen met problemen met het immuunsysteem.
    
    
  • Listeria hersenstamabces is een abces in de hersenstam ten gevolge van het eten van besmet voedsel met de listeria bacterie. Deze abcessen in de hersenstam zijn zeldzaam.

Q-koorts

• Q-koorts is een zoönose. Dat betekent dat een ziekte over kan gaan van dieren op mensen. In dit geval door het inademen van stof of lucht waar de bacterie Coxiella burnetii inzit. De bacterie kan vrijkomen tijdens de geboorte van lammetjes (geiten of schapen) of kalfjes (koeien) die besmet zijn. Het kan gaan om stof die verontreinigd is door dierlijke uitwerpselen, urine, melk of de moederkoek (placenta) of vruchtwater bij de geboorte.
  
  Niet iedereen wordt ziek. Zij die wel ziek worden kunnen de volgende verschijnselen hebben: koorts, koude rillingen, vermoeidheid en spierpijn maar ook een hersenontsteking (encefalitis), hersenvliesontsteking (aseptische meningitis) of een combinatie van deze twee, of een encefalomyelitis (ontsteking va het ruggenmerg en de hersenen) en perifere neuropathie, waarbij uiteinden van de lange zenuwen in het lichaam zijn aangedaan.
  
  In alle gevallen van een combinatie van een hersenvliesontsteking met een hersenontsteking (meningo-encefalitis), hersenvliesontsteking alleen (meningitis) en bij een zenuwaandoening in voeten, handen armen of benen (perifere neuropathie) zouden serologische tests worden uitgevoerd, omdat Q-koorts een specifieke behandeling met antibiotica vereist.
  
  Er is sprake van een acute Q-koorts wanneer in het bloed (het serum) de bacterie Coxiella burnetii aangetoond kan worden. De neuroloog moet altijd aan Q-koorts denken als mogelijke diagnose (de differentiële diagnose) bij acute neurologische aandoeningen.
  
  Q-koorts kent ook een chronische vorm. Ongeveer 20% van de mensen met een acute Q-koortsinfectie lijdt aan het Q-koortsvermoeidheidssyndroom (QVS), dat lijkt op long COVID. De vermoeidheid komt overeen met neurofatigue of hersenmoeheid, het woord fatigue is een uitputtende vermoeidheid. Het woordje 'neuro' verwijst naar het feit dat de vermoeidheid een gevolg is van een neurologisch ziektebeeld.
  
  Daarnaast zijn de volgende klachten genoemd: overgevoeligheid voor zintuiglijke prikkels test via deze link) , slaapproblemen, duizeligheid, misselijkheid, concentratieproblemen en vatbaarder voor infecties.
  
  Info over Q-koorts als neurologische aandoening volg deze link.
  Lees de aanbevelingen bij het Q-koortsvermoeidheidssyndroom (QVS) volg deze ink

Wij willen benadrukken dat als iemand een hersenontsteking of hersenvliesontsteking heeft doorgemaakt er sprake kan zijn van hersenletsel. De gevolgen van hersenletsel moeten gecheckt worden. Mogelijk is de NAH check hierbij helpend. Om zintuiglijke overprikkeling en het ziektebeeld dat volgt op blootstelling aan zintuiglijke prikkels (h-ZZO) objectief te kunnen meten is er een diagnosticum vrijgegeven.

De afbeelding (klik op link) van het huidige stroomdiagram van het RIVM  is in die zin incompleet omdat, en dat benadrukken wij nogmaals, altijd de mogelijke gevolgen van hersenletsel onderzocht moet worden (zie o.a checklist). Inclusief h-ZZO. In dat geval zal cognitieve gedragstherapie weinig tot geen zin hebben. We adviseren ook een slaap-waakregistratie bij aanhoudende slaapproblemen.

Zoals het RIVM zef zegt in paragraaf 3.1 "Er is geen bewijs voor de positieve effecten van CGT (= cognitieve gedragstherapie) voor de behandeling van vermoeidheid bij QVS-patiënten op lange termijn". 
Voorts zeggen zij: "Er is geen wetenschappelijke literatuur beschikbaar over de effectiviteit van Graded Exercise Therapie, multidisciplinaire- en/of paramedische behandeling en/of het gebruik van supplementen bij patiënten met QVS.

• Virale encefalitis door Covid-19
• Virale infectie door HCoV-OC43, een seizoensgebonden coronavirus

• Ziekte van Creutzfeldt-Jakob (CJD), veroorzaakt door prionen een soort eiwit.

• Tekenencefalitis (TBE = tick-borne encephalitis, RSEE, CEE of zelfs FSME /Früh Sommer Meningo Encephalitis) is een ziekte die kan ontstaan na een tekenbeet. Een besmetting met  het TBE-virus verloopt meestal zonder klachten. Wie wel ziek wordt, krijgt na zeven tot veertien dagen koorts, hoofdpijn, intense vermoeidheid en spier- en gewrichtspijn. Mogelijk ontwikkelt zich hersen-(vlies)ontsteking en is ziekenhuisopname nodig. De klachten kunnen overgaan in de ziekte van Lyme.
  Sinds 2016 dook het tick-borne virus op bij teken bij reeën op de Utrechtse- en Sallandse Heuvelrug, sindsdien in elf gebieden, ook in Noord-Brabant, Limburg en Gelderland en België.
  FSME of Früh Sommer Meningo Encephalitis komt voor in Rusland, China, Japan, Kirgizië, Kazachstan, Mongolië, Zuid-Korea en in sommige delen van Europa waaronder Oostenrijk. In Nederland, de Benelux en Noord Scandinavië is de teek (nog) niet besmet met dit FSME-virus. Overweeg een vaccinatie tegen tekenencefalitis als u in de natuur verblijft in Europa en de genoemde landen.
  
  

• Ziekte van Lyme, zie hieronder:

Ziekte van Lyme (borrelia burdorferi)

Teken zijn heel kleine beestjes, maar ze kunnen drager zijn van de bacterie die de ziekte van Lyme veroorzaakt.

Een tekenbeet wordt vaak opgelopen door het lopen of spelen in de natuur. Bijvoorbeeld in gras of struiken waarin teken zich ophouden. Wanneer de teek snel, binnen 24 uur, wordt verwijderd, is de kans erg klein dat de ziekte van Lyme zal ontstaan.

Als het lichaam is geïnfecteerd dringen de bacteriën door in de bloedsomloop en gaan zich vermenigvuldigen.

Het is belangrijk vroegtijdige symptomen van Lyme te herkennen om de ziekte in een vroeg stadium te stoppen. Denk bijvoorbeeld aan griepachtige klachten zoals koorts, hoofdpijn, spierpijn, stijve nek en vermoeidheid.

Rode vlek of ring - Erythema migrans

Eén van de eerste symptomen kan zich uiten als huiduitslag in de vorm van groeiende rode ringen, rode of roodblauwe vlek (erythema migrans of EM) binnen twee tot drie weken na de tekenbeet. Deze vlek of ring treedt ongeveer bij 60% van de besmette mensen op. Niet iedereen krijgt dus een huiduitslag in de vorm van een ring.
De ring verbleekt van binnenuit. Het is van belang om de plek van een tekenbeet op de huid nog ongeveer drie maanden na de beet in de gaten te houden om te zien of er (alsnog) een rode kring of vlek ontstaat.

Neuroborreliose

De ziekte kan chronische gewrichtsontstekingen geven maar ook aandoeningen van huid, zenuwstelsel en hart veroorzaken.

Als de infectie in het zenuwstelsel aanwezig is noemt men de ziekte neuroborreliose.

De gevolgen kunnen zijn: hersenvliesontsteking (meningitis), hersenontsteking (encefalitis), oogontsteking, zenuwwortelontsteking, aangezichtsverlamming (facialisparese/ aangezichtsverlamming van Bell).

Chronische borreliose

Als de ziekteklachten langer dan een jaar aanhouden wordt het chronische borreliose genoemd. Klachten verschillen vaak per getroffene en per periode.
Genoemde klachten zijn:

• chronische forse vermoeidheid,
• griepachtige verschijnselen zoals koorts, hoofdpijn, spierpijn
• de koorts is onverklaarbaar en kan gepaard gaan met koude rillingen
• meer transpiratie en / of nachtelijke zweetaanvallen
• gezwollen klieren in hals, oksels en / of liezen
• pijn in spieren, pezen en gewrichten
• pijn in het gezicht
• pijn in de keel
• plotseling dubbelzien
• pijnscheuten of een doof tintelend gevoel in de armen
• minder kracht in armen, benen of romp, tintelingen, of pijn in een of meer gewrichten
• frequent infecties als een holteontsteking of luchtweginfecties
• soms huidaandoeningen of huiduitslag op andere plaatsen
• soms hartproblemen, hartkloppingen of onregelmatige hartslag(overslaan)
• soms kortademigheid of hoesten
• pijn de borstkas
• gewrichtspijn
• soms buikpijn al dan niet met misselijkheid
• veranderd patroon van ontlasting; verstopping of diarree
• minder prikkels kunnen verdragen van licht en geluid
• oorsuizen, tinnitus
• problemen met slapen (te veel of te weinig slapen)
• soms veranderde hormonale werking van de geslachtshormonen
• soms cognitieve stoornissen (moeite met denken, plannen, onthouden, begrijpend lezen, concentreren, nieuwe informatie onthouden en korte termijn geheugen, etc.)
• soms oriëntatieproblemen
• soms woordvindingsproblemen of moeite met articuleren of haperend spreken
• neerslachtigheid of stemmingswisselingen.

Cijfers

1,5 miljoen mensen worden jaarlijks in Nederland gebeten door een teek. Daarvan krijgen ongeveer 27.000 mensen de ziekte van Lyme.
Van die mensen met de ziekte van Lyme heeft ongeveer 15.000 langdurige klachten.


Weet waar de kans op een tekenbeet het hoogst is via Tekenradar.nl

FILMPJE over de tekenbeet en de ziekte van Lyme.

Meer info:
Ziekte van Lyme (lymenet)
https://www.borreliose.nl/serologie